|
Η ανασκαφή της περιοχής αυτής αποσκοπούσε στην αποκάλυψη ναόσχημου κτιρίου που είχε ανιχνευθεί χάρη στη γεωφυσική έρευνα των παρελθόντων ετών. Για τον σκοπό αυτό ανοίχτηκε σκάμμα («τρίτο σκάμμα») βορείως της παλαίστρας με διαστάσεις 10 x 15 μ, έτσι ώστε να συμπεριλάβει ολόκληρο το κτίριο. Μετά την αφαίρεση του επιφανειακού στρώματος (Context 2500), παχύτερο στη δυτική απ’ ό,τι στην ανατολική πλευρά του σκάμματος, προχωρήσαμε με δοκιμαστική τομή διαστάσεων 5 x 5 μ στη νοτιοανατολική γωνία του σκάμματος. Με την ανασκαφή δύο στρωμάτων (Contexts 2501-2502) που αναγνωρίσαμε ως διαδοχικές επιχώσεις από τη φυσική διάβρωση της πλαγιάς της ακρόπολης στα δυτικά με ελάχιστα ευρήματα αποκαλύψαμε την ανώτερη επιφάνεια ενός λίθου που σώζεται κατά χώρα. Ακολούθως, αποφασίσαμε να συνεχίσουμε με την ανασκαφή του υπόλοιπου σκάμματος μέχρι το βάθος του Context 2502 υποβοηθούμενοι και από μικρό εκσκαφικό μηχάνημα. Κατά την αφαίρεση του στρώματος αυτού (Context 2503), που επίσης οφείλεται σε φυσική επίχωση, αποκαλύφθηκε η επιφάνεια του νότιου τοίχου του ναού (Context 2511), καθώς και ο δυτικός τοίχος του σηκού (Context 2508). Η κεραμική, που βρέθηκε σε περιορισμένους αριθμούς, είναι κυρίως ελληνιστικών χρόνων, αλλά βρέθηκε αναμεμειγμένη με μεταγενέστερο υλικό της ρωμαϊκής και υστερορρωμαϊκής περιόδου. Τα στρώματα 2504-2507 φαίνεται να είναι ξεχωριστές αποθέσεις κατά μήκος της δυτικής πλευράς του σκάμματος, με κεραμικό υλικό που χρονολογείται από τα κλασικά έως τα ρωμαϊκά χρόνια. Ξεχωρίζουν τα στρώματα 2506 και 2507, γιατί περιείχαν μικρές πέτρες και θραύσματα κεραμίδων όπως και τα υποκείμενα στρώματα 2512, 2517-2519. Με την αφαίρεση των στρωμάτων 2507, 2528 και 2536 στη ΝΔ γωνία του σκάμματος αποκαλύφθηκε ο φυσικός βράχος με ίχνη λάξευσης της πλαγιάς, προφανώς για τη θεμελίωση του ναού, ενώ με την αφαίρεση του στρώματος 2512 φάνηκε ο δυτικός τοίχος του ναού (Context 2525). Από τα κατώτερα στρώματα της ΝΔ γωνίας του σκάμματος (Contexts 2528, 2536 και 2542) περισυλλέξαμε 10 νομίσματα, που δεν έχουν ακόμα καθαριστεί, καθώς και αρκετή κεραμική των ελληνιστικών χρόνων μαζί με λίγα όστρακα Κλασικών χρόνων (κυρίως του 4ου αι. π.Χ.). Ανατολικότερα, μεταξύ του νότιου τοίχου του ναού (Context 2511) και της νότιας πλευράς του σκάμματος τα στρώματα (Contexts 2530, 2537) απέφεραν κεραμική κυρίως ελληνιστική, ανάμικτη με λίγα πρωϊμότερα (Κλασικά) αλλά και υστερότερα (ρωμαϊκά) όστρακα.
|
|
|
Κατά μήκος των θεμελίων στη ΒΔ πλευρά διακρίναμε ένα λεπτό στρώμα (Context 2520), πάχους 10 εκ, που ερμηνεύσαμε ως γέμισμα μιας πιθανής τάφρου αφαίρεσης (Context 2521) των θεμελίων του ναού σε αυτό το σημείο. Σημάδια διατάραξης των αρχαιολογικών οριζόντων εντοπίσαμε και χαμηλότερα: το στρώμα 2529 στη ΒΔ γωνία του σκάμματος, όπως και το υποκείμενο στρώμα 2538, περιείχαν άφθονη ελληνιστική κεραμική μαζί με λίγα όστρακα της ρωμαϊκής περιόδου. To στρώμα (Context 2513) μεταξύ του τοίχου 2525 και του δυτικού τοίχου του σηκού (Context 2508) περιείχε αρκετή λατύπη αλλά σχεδόν καθόλου κεραμική και πιθανόν να σχετίζεται με απορρίμματα της κατασκευής ή της μετασκευής του κτιρίου. Χαμηλότερα στον ίδιο χώρο το χώμα περιείχε πολλά βότσαλα και μικρές πέτρες (Context 2526), που ίσως προέρχονται από την επίχωση για την κατασκευή του κτιρίου. Η κεραμική είναι κυρίως ελληνιστικών χρόνων, αλλά στο ίδιο στρώμα βρήκαμε και λίγα πρώιμα ρωμαϊκά όστρακα. Η ανασκαφή του υποκείμενου στρώματος (Context 2543) δεν ολοκληρώθηκε, αλλά θα συνεχιστεί την επόμενη ανασκαφική περίοδο. Ο βορειότερος λίθος του τοίχου 2508 απουσιάζει, και στο γέμισμα της τάφρου παραβίασης που αναγνωρίσαμε (Context 2534) βρήκαμε κεραμική υστερορρωμαϊκών χρόνων με λίγα πρωϊμότερα όστρακα, που ίσως να υποδεικνύει ότι ο λίθος αφαιρέθηκε εκείνη την περίοδο.
Ανατολικά του τοίχου 2508 το στρώμα 2527 περιείχε ανάμεικτη κεραμική των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, αλλά χαμηλότερα (Context 2539) ο αριθμός των ευρημάτων είναι σχεδόν αμελητέος. Μετά την αφαίρεση του στρώματος 2539 αποκαλύφθηκαν δύο τμήματα εγκάρσιου τοίχου (Context 2544 και 2545) κάτω από τον τοίχο 2508. Προφανώς πρόκειται για τον δυτικό τοίχο του σηκού στην πρώτη φάση του ναού. Ο ανατολικός τοίχος του σηκού αποκαλύφθηκε σε δύο τμήματα (Τοίχοι 2515 και 2516) με την ανασκαφή των στρωμάτων 2531 και 2533. Το ανώτερο στρώμα (Context 2531) περιείχε κεραμική ανάλογη του στρώματος 2527 στο δυτικό τμήμα του σηκού. Στο κατώτερο στρώμα (Context 2533) όμως βρήκαμε πολύ κεραμική, κυρίως ελληνιστική αλλά και υστερότερων περιόδων (μέχρι την υστερορρωμαϊκή), σε αντίθεση με το στρώμα 2539 στο δυτικό τμήμα του σηκού όπου δεν βρήκαμε σχεδόν καθόλου όστρακα.
|
|
Μεταξύ του ανατολικού τοίχου του ναού (Context 2510) και του ανατολικού ορίου του σκάμματος το στρώμα 2540, που είναι αντίστοιχο του στρώματος 2537 κατά μήκος της νότιας πλευράς του σκάμματος, είναι φυσική επίχωση με ως επί το πλείστον ελληνιστική κεραμική ανάμικτη με ρωμαϊκή κυρίως της ύστερης περιόδου. Το αντίστοιχο στρώμα κατά μήκος της βόρειας πλευράς του σκάμματος είναι το 2541, που εκτείνεται προς νότον μέχρι τον βόρειο τοίχο του ναού (Context 2509).
|
Το συνολικό πάχος των στρωμάτων που ανασκάψαμε αυτήν την περίοδο κυμαίνεται λόγω της αρχικής κλίσης του εδάφους από περίπου 1,2 μ στη ΝΔ γωνία του σκάμματος έως 0,5 μ + στη ΒΑ του γωνία. Το κτίριο που αποκαλύφθηκε είναι τριμερές με διαστάσεις 11,8 μ στον άξονα Α-Δ και 6,8 μ στον άξονα Β-Ν. Μέχρι στιγμής έχουμε αναγνωρίσει τρείς φάσεις: στην πρώτη φάση ανήκουν οι τοίχοι 2525, 2509, 2510, 2511, 2514, 2515, 2516, 2544 και 2545. Οι πρώτοι τέσσερις πιθανότατα αντιστοιχούν στην ευθυντηρία του ναού και αποτελούνται από ασβεστολιθικές λιθοπλίνθους, μέσου μήκους 0,9 – 1 μ και μέσου πλάτους 0,7 – 0,8 μ. Ίδιες διαστάσεις έχουν και οι λίθοι του δυτικού τοίχου του σηκού, αλλά ο ανατολικός τοίχος (Context 2515, 2516) είναι στενότερος, με λίθους πλάτους 0,4 μ. Σαφή ίχνη λάξευσης με ξοΐδα είναι ορατά στις επιφάνειες των περισσότερων λίθων. 11 λίθοι της εξωτερικής θεμελίωσης του ναού φέρουν τεκτονικά σήματα με τη μορφή γραμμάτων της αλφαβήτου, μεταξύ των οποίων διακρίνονται τα Α, Β, Γ, Δ, Ε, Θ και Ι. Η αλφαβητική αλληλουχία τους επιβεβαιώνει ότι οι λίθοι βρίσκονται στην αρχική τους θέση. Αντίθετα στους λίθους που ορίζουν την ανατολική και τη δυτική πλευρά του σηκού δεν διακρίνονται τέτοια σήματα. Επίσης, αρκετοί λίθοι φέρουν μοχλοβόθρια για την τοποθέτηση των λίθων του ανώτερου δόμου. Ο δόμος αυτός φαίνεται να σώζεται κοντά στη ΝΔ γωνία του κτιρίου και σε μήκος μόλις 2,8 μ (Context 2514). Αποτελείται από τρείς λίθους, πλάτους 0,55 μ, που φέρουν οριζόντια εντομή (πατούρα) στο κάτω τους μέρος.
Η χρονολόγηση της ανέγερσης του ναού δεν μπορεί να εξακριβωθεί επειδή δεν έχουν ακόμα βρεθεί τάφροι θεμελίωσης, ίσως γιατί βρίσκονται ακόμα χαμηλότερα. Η πρωϊμότερη κεραμική είναι του 4ου αι. ενώ σχετικά αφθονεί η κεραμική της πρώιμης ελληνιστικής περιόδου. Η πιθανότητα ο ναός να ιδρύθηκε αυτήν την περίοδο συνάδει και με τη μορφή των γραμμάτων στους λίθους της θεμελίωσης, που χρονολογούνται ασφαλώς μετά τους αρχαϊκούς και πριν τους ρωμαϊκούς χρόνους.
|
Οι μεταγενέστερες επεμβάσεις χρονολογούνται στους πρώιμους ρωμαϊκούς και στους υστερορρωμαϊκούς χρόνους βάσει του κεραμικού υλικού που βρέθηκε στις τάφρους παραβίασης της ΒΔ γωνίας του κτιρίου (Context 2520) και του βόρειου άκρου του τοίχου 2508 (Context 2534), όπως και στα στρώματα που ανασκάψαμε εντός και εκτός του ναού. Εξαιτίας αυτών των μεταγενέστερων αναμοχλεύσεων δεν εντοπίσαμε κλειστά στρώματα, στρώμα καταστροφής ή εγκατάλειψης του ναού ούτε, βέβαια, δάπεδα. Από τα μέχρι τώρα δεδομένα φαίνεται ότι ο ναός αποδομήθηκε για άγνωστους λόγους στους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους και ότι τουλάχιστον η δυτική του πλευρά επαναχρησιμοποιήθηκε με την κατασκευή του τοίχου 2508, που βαίνει επί των πρωϊμότερων θεμελίων 2544 και 2545. Μάλιστα οι λίθοι του τοίχου αυτού μάλλον προέρχονται από τη θεμελίωση του ναού, όπως μαρτυρούν οι διαστάσεις τους, το άπεργο κάτω μέρος τους και τα μοχλοβόθρια στην ανώτερη επιφάνειά τους, όπως και το ότι το συνολικό μήκος του τμήματος της θεμελίωσης που έχει αφαιρεθεί (από τη ΝΑ γωνία του κτιρίου και από το μέσο του δυτικού τοίχου του σηκού) συμπίπτει με το μήκος του νέου αυτού τοίχου (2508). Ο βορειότερος λίθος αυτού του τοίχου αφαιρέθηκε στα υστερορρωμαϊκά χρόνια μαζί πιθανώς και με άλλους λίθους. Αυτή φαίνεται να είναι η τρίτη και τελευταία φάση αυτού του κτιρίου.
Βάσει της κάτοψης του κτιρίου, πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι πρόκειται για ναό, αλλά πέραν αυτού πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα: πότε ιδρύθηκε; ποιος ήταν ο προσανατολισμός του; H θέση του σηκού είναι μάλλον βέβαιη, αλλά από τους δύο χώρους εκατέρωθεν ποιος ήταν ο πρόναος και ποιος ο οπισθόδομος; Σε ποια θεότητα ήταν αφιερωμένος; Γιατί καταστράφηκε και πότε; Ευελπιστούμε ότι με τη συνέχιση της ανασκαφής κάποια τουλάχιστον από αυτά τα ερωτήματα θα απαντηθούν.
