|
Βορειοανατολικά του ναού, η ανασκαφή στo τέταρτο σκάμμα διαστάσεων περίπου 24 x 16 μ, όπου το 2014 αποκαλύψαμε γωνία μνημειακού κτιρίου με ημικυκλική εξέδρα, καθώς και μεταγενέστερα τοιχία στα βόρειά του, συνέχισε με τη διερεύνηση βαθύτερων οριζόντων εντός και εκτός του κτιρίου. Εντός του κτιρίου, η ανασκαφή ξεκίνησε με την αφαίρεση των πήλινων αγωγών (Context 3012) που βρέθηκαν κοντά στο βόρειο τοίχο (Context 3006), αφού προηγήθηκε σχεδιαστική και φωτογραμμετρική τους αποτύπωση, έτσι ώστε να μπορέσουμε να σκάψουμε βαθύτερα. Η κεραμική που βρέθηκε στο στρώμα των πηλοσωλήνων χρονολογείται μέχρι τον 6ο αι. μ.Χ. Μεταξύ του βόρειου Τοίχου 3006 και του νότιου Τοίχου 3002 σώζονται κατά χώρα δύο λίθινες βάσεις (Contexts 3072-3073) σε σειρά και σε απόσταση μεταξύ τους 4,7 μ. Η ανατολική είχε σαφώς φανεί το 2014, ενώ η δυτική φάνηκε καλύτερα φέτος με την προέκταση της δυτικής παρειάς του σκάμματος κατά 1 μ περίπου. Η θέση και το μέγεθος αυτών των λίθων παραπέμπουν σε βάσεις κιόνων, εν προκειμένω εσωτερικής κιονοστοιχίας του κτιρίου. Προκειμένου λοιπόν να ερευνήσουμε το κατώτερο μέρος του βόρειου τοίχου, καθώς και το πάχος και τη θεμελίωση αυτών των τετράγωνων λίθων, διενεργήσαμε τομή μεταξύ του Τοίχου 3006 και της νότιας πλευράς των λίθινων βάσεων, διαστάσεων 5 x 3 μ. Η ανασκαφή του στρώματος 3026, που είναι σκληρό πηλόχωμα ως επί το πλείστον στείρο από ευρήματα, αποκάλυψε έναν πήλινο αγωγό (Context 3074) κατεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ. Για να προχωρήσουμε βαθύτερα χωρίς να αφαιρέσουμε τον αγωγό, ανοίξαμε μια δεύτερη όμορη τομή προς ανατολάς, 3,5 x 3 μ. Με την ανασκαφή της τομής αυτής αποκαλύφθηκαν τα θεμέλια του Τοίχου 3006 και της ανατολικής λίθινης βάσης (Context 3073). Η βάση, που απαρτίζεται από δύο εφαπτόμενους λίθους, έχει διαστάσεις 1,06 x 1,25, πάχος 0,64 μ, και εδράζεται στο σκληρό κοκκινόχωμα. Στο ίδιο έδαφος εδράζεται και ο Τοίχος 3006 αλλά σε ψηλότερο επίπεδο. Με την αποκάλυψη της εσωτερικής πλευράς αυτού του τοίχου μέχρι τα θεμέλια φάνηκε καθαρά μια γραμμική εσοχή περίπου 30 εκ. ψηλότερα από τη βάση του τοίχου, που ίσως να υποδεικνύει το επίπεδο του δαπέδου. Ωστόσο, στο επίπεδο αυτό δεν αναγνωρίσαμε ίχνη δαπέδου κατά την ανασκαφή του στρώματος 3026.
|
|
|
Στην ανατολική πλευρά του εσωτερικού του κτιρίου, δηλαδή δυτικά του ανατολικού του Τοίχου (Context 3003), συνεχίσαμε με την ανασκαφή του στρώματος 3033, που είχαμε ξεκινήσει το 2014 και του υποκείμενου στρώματος 3046. Ανατολικά του Τοίχου 3003 συνεχίσαμε την ανασκαφή του στρώματος 3019, καθώς και δύο επάλληλων στρωμάτων βορειότερα (Contexts 3063 και 3077) με σκοπό να ερευνήσουμε την εξωτερική πλευρά του συγκροτήματος προς ανατολάς, όπου σύμφωνα με τις γεωφυσικές διασκοπήσεις υπάρχουν αρχιτεκτονικές δομές. Πράγματι, η ανασκαφή αυτών των στρωμάτων ήταν κυριολεκτικά αποκαλυπτική σχετικά με την αρχιτεκτονική και τις οικοδομικές φάσεις του συγκροτήματος.
Κατά μήκος της δυτικής (εσωτερικής) πλευράς του Τοίχου 3003 αλλά σε χαμηλότερο επίπεδο αποκαλύφθηκε η εσωτερική πλευρά του αρχικού ανατολικού τοίχου του κτιρίου, παρόμοιας κατασκευής (αργολιθοδομή με κονίαμα) περί τα 40 εκ. δυτικότερα του νεώτερου τοίχου. Κατά μήκος δε της ανατολικής (εξωτερικής) πλευράς ο Τοίχος 3003 βαίνει επί αρχαιότερου τοίχου, ιδίου προσανατολισμού (Context 3066), αποτελούμενου από ορθογώνιες λιθοπλίνθους, που προεξέχουν κατά 15 εκ. σε σχέση με τη γραμμή του μεταγενέστερου τοίχου. Η βόρεια απόληξη αυτού του τοίχου σώζεται πέραν της εξωτερικής γωνίας του κτιρίου, κάτι που αποδεικνύει ότι δεν ήταν εξαρχής μέρος αυτού του κτιρίου. Το πιθανότερο είναι ότι αρχικά τουλάχιστον σχετιζόταν με άλλο μεγάλο οικοδόμημα που εκτείνεται προς ανατολάς, και είχαμε ανιχνεύσει με γεωφυσική διασκόπηση. Στο ίδιο κτίριο πρέπει να ανήκει και ένα μικρό τμήμα τοίχου (Context 3065) προσανατολισμού Α-Δ και πλάτους 0,69 μ, κάθετο στον Τοίχο 3066. Ο αρχικός ανατολικός τοίχος του κτιρίου μας κτίστηκε σε επαφή με τον Τοίχο 3066. Εάν υποθέσουμε ότι ο Τοίχος 3066 είχε το ίδιο πλάτος με τον Τοίχο 3065, τότε πρέπει να θεωρήσουμε ότι το πλάτος της αργολιθοδομής του αρχικού Τοίχου 3003 ήταν περίπου 1 μ.
|
|
|
Σε μια μεταγενέστερη φάση το βόρειο άκρο αυτού του τοίχου κόπηκε για την κατασκευή δεξαμενής (Context 3064), διαστάσεων 2,50 x 2 μ, με τοίχους από στρώσεις κεραμιδιών και κονίαμα, και επενδυμένη στο εσωτερικό της με παχύ κονίαμα. Η ανατολική πλευρά της δεξαμενής σώζεται σε μέγιστο ύψος περίπου 35 εκ. που οπωσδήποτε δεν αντιστοιχεί στο αρχικό της ύψος, δεδομένου ότι ο νεώτερος τοίχος 3003 πάτησε πάνω της. Η δεξαμενή πιθανότατα τροφοδοτούνταν από τους πήλινους αγωγούς που ανασκάψαμε αμέσως δυτικά της (Context 3012). Σε μια τρίτη φάση, η δυτική τουλάχιστον πλευρά της δεξαμενής καταστράφηκε από την κατασκευή μιας ακόμα δεξαμενής (Context 3058), πλάτους 1,40 μ και βάθους 0,40 μ. Το δάπεδο της δεξαμενής αυτής αποτελείται εν μέρει από τμήμα του ισοπεδωμένου δυτικού τοίχου της δεξαμενής 3064 και εν μέρει από λίθινες πλάκες που φαίνεται να εκτείνονται κάτω από τη δυτική πλευρά της δεξαμενής και άρα να ανήκουν σε παλαιότερο κτίριο. Τα ίχνη της βόρειας πλευράς αυτής της μικρής δεξαμενής διακρίνονται βόρεια του Τοίχου 3006 που την έκοψε και έως τη νότια πλευρά του Τοίχου 3045. Κατά συνέπεια το μήκος της δεξαμενής 3058 πρέπει να ήταν περίπου 3,3 μ. Η οικοδόμηση του βόρειου τοίχου (Context 3006) που κατήργησε τη δεξαμενή και του νεώτερου ανατολικού τοίχου (Context 3003) με τον οποίο δένει αποτελεί την τέταρτη κατά σειρά οικοδομική φάση που αναγνωρίσαμε.
|
Η σωζόμενη ημικυκλική εξέδρα (Context 3007) ανήκει σε μια ακόμα μεταγενέστερη οικοδομική φάση, δεδομένου ότι, όπως παρατηρήσαμε ήδη από την περσινή ανασκαφική περίοδο, τα άκρα της ακουμπούν στον Τοίχο 3006. Ωστόσο, η συνέχιση της ανασκαφής βορείως του βόρειου τοίχου του συγκροτήματος αποκάλυψε τα κατάλοιπα προγενέστερης εξέδρας που σώζονται μερικώς σε χαμηλότερο επίπεδο και σε επαφή με τη δυτική πλευρά της εξέδρας 3007. Η εξέδρα αυτή (Context 3050) είναι παρόμοιας τοιχοδομίας με τη διάδοχό της, δηλαδή αργολιθοδομή με κονίαμα, αλλά είχε μικρότερη ακτίνα. Το ορατό πλάτος του τοίχου της είναι 0,66 μ και το μέγιστο σωζόμενο ύψος 0,73 μ. Και στην περίπτωση αυτή ο τοίχος της εξέδρας δεν δένει με τον βόρειο τοίχο του κτιρίου, που σημαίνει ότι κατασκευάστηκε μετά τον τοίχο αυτό, αλλά πότε ακριβώς δεν είναι ακόμα σαφές. Κάτω από το σωζόμενο τμήμα της εξέδρας 3050 περνούν δύο πηλοσωλήνες, ο ένας εκ των οποίων (Context 3054) είναι πιθανότατα ο ίδιος με αυτόν που βρήκαμε πέρσι στη ΝΔ γωνία της εξέδρας (Context 3028) και στη συνέχεια νότια του Τοίχου 3006 (Context 3012). Η εξέδρα 3050 δεν τον ακύρωσε, όπως έγινε στην περίπτωση του δεύτερου αγωγού (Context 3052), αλλά οι κατασκευαστές της τον έλαβαν υπόψη κατά τη θεμελίωσή της. Εάν η σωλήνωση αυτή συνδέεται με την τροφοδοσία της δεξαμενής 3064, τότε σημαίνει ότι και η εξέδρα 3050 είναι μεταγενέστερη της εν λόγω δεξαμενής.
Βόρεια της εξέδρας και δυτικά του Τοίχου 3017 η ανασκαφή προχώρησε σε μέγιστο βάθος 0,58 μ αφαιρώντας στρώματα κυρίως φυσικών επιχώσεων από τη διάβρωση του πρανούς της ακρόπολης (Contexts 3029, 3039, 3040/3069), που συσσωρεύτηκαν εδώ εξαιτίας ακριβώς του Τοίχου 3017. Τα στρώματα αυτά περιείχαν ανάμεικτο υλικό που χρονολογείται έως τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους, σε αντίθεση με το υποκείμενο στρώμα 3057 από συμπαγές κοκκινόχωμα που απλώνεται κάτω από το επίπεδο των αρχιτεκτονικών δομών και περιείχε ελάχιστα ευρήματα. Στο επίπεδο αυτό κατασκευάστηκε πήλινος κυλινδρικός αγωγός (Context 3062) με ανατολική κατεύθυνση, που παρακολουθήσαμε και πέραν του Τοίχου 3017 σε συνολικό μήκος 11,15 μ.
|
|
Η συνέχιση της ανασκαφής εντός της εξέδρας σε βάθος 0,40 μ αποκάλυψε τη βάση του Τοιχίου 3022, που είχαμε εντοπίσει πέρσι, κατασκευασμένο από λίθους, spolia και μικρότερες πέτρες, και που σώζεται σε μέγιστο ύψος μισού μέτρου. Το τοιχίο πατά πάνω σε λεπτό στρώμα από βότσαλα, μικρές πέτρες και θραύσματα κεραμιδιών μερικώς σωζόμενο βόρεια και νότια του τοιχίου (Context 3055). Τα υπερκείμενα στρώματα (3042, 3043, 3044, 3055, 3056 και 3071) περιείχαν, με εξαίρεση το πρώτο (Context 3042), λίγα όστρακα. Στο στρώμα 3042 βρέθηκε ανάμεικτη κεραμική, ελληνιστική και ρωμαϊκή, με την υστερότερη να χρονολογείται στους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους. Η κεραμική από τα υποκείμενα στρώματα δεν έχει ακόμα εξετασθεί. Βόρεια του τοιχίου 3022 σώζεται μικρό τμήμα του πηλοσωλήνα 3052, που διατηρείται καλύτερα ανατολικά της εξέδρας. Ο ρόλος του Τοιχίου 3022, που καταργήθηκε με την κατασκευή της εξέδρας, δεν έχει ακόμα εξακριβωθεί, όμως είναι σημαντικό ότι ευθυγραμμίζεται με τον Τοίχο 3045 που αποκαλύψαμε φέτος στα ανατολικά του.
|
Η ανασκαφή ανατολικά της εξέδρας και του Τοίχου 3017, και βόρεια του Τοίχου 3006 επεκτάθηκε προς βορρά μέχρι τον Τοίχο 3016. Στα πρώτα στρώματα που αφαιρέσαμε από όλη αυτήν την έκταση (Contexts 3035, 3041), πάχους περίπου 30 εκ., βρήκαμε κεραμική, που χρονολογείται από την ελληνιστική έως την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο (τα υστερότερα όστρακα ανήκουν στον ύστερο 6ο/πρώιμο 7ο αι. μ.Χ.), και 11 χάλκινα νομίσματα, που ακόμα δεν έχουν καθαριστεί και αναγνωριστεί. Με την ανασκαφή των στρωμάτων αυτών αποκαλύφθηκαν ο Τοίχος 3045 στην ευθεία του Τοιχίου 3022 αλλά διαφορετικής κατασκευής, η συνέχεια του πήλινου αγωγού 3052, καθώς και ένας λίθινος αγωγός (Context 3053).
Συνεχίζοντας την ανασκαφή βορείως του αγωγού 3052 (Context 3051) συναντήσαμε την ανατολική συνέχεια του δεύτερου πήλινου αγωγού (Context 3062) που είχαμε εντοπίσει δυτικά του Τοίχου 3017, και ο οποίος επικοινωνεί με το λίθινο αγωγό 3053 μέσω ορθογώνιας εγκοπής στη δυτική πλευρά της αύλακος. Από τα στρώματα που αφαιρέσαμε νοτίως του αγωγού 3052, ιδίως από το στρώμα 3060, συλλέξαμε ενδιαφέροντα τέχνεργα, μεταξύ των οποίων ένα ολόκληρο ατρακτόσχημο μυροδοχείο, τμήματα ανάγλυφων σκύφων και διάφορα μικροαντικείμενα. Με την ανασκαφή βορείως και νοτίως του Τοίχου 3045 (Contexts 3061, 3077-3079) αποκαλύφθηκαν τα ίχνη της βόρειας πλευράς της δεξαμενής 3058 που περιγράψαμε παραπάνω, καθώς και ένας δεύτερος, χαμηλότερος δόμος του Τοίχου 3045, που φαίνεται ότι συνεχίζει δυτικά προς την εξέδρα 3007.
O ανώτερος δόμος του Τοίχου 3045, προσανατολισμού Α-Δ, επεκτείνεται προς ανατολάς πέραν των ορίων του σκάμματος αλλά προς δυσμάς διακόπτεται 2,6 μ ανατολικά της εξέδρας 3007. Αποτελείται από ορθογώνιες λιθοπλίνθους μήκους 1 μ, πλάτους 0,80 μ και ύψους 0,25μ., εκ των οποίων η δυτικότερη, που είναι και ψηλότερη, φέρει ίχνη κονιάματος στη νότια πλευρά της. Αυτό εξηγείται από το ότι τμήμα του Τοίχου 3045 χρησίμευσε ως η βόρεια πλευρά της δεξαμενής 3058. Το λίθινο δάπεδο της δεξαμενής που παρατηρήσαμε νοτίως του Τοίχου 3006, το εντοπίσαμε και μεταξύ των Τοίχων 3006 και 3045.
Μια εγκοπή στην ανώτερη επιφάνεια του Τοίχου 3045 αντιστοιχεί στη γραμμή του λίθινου αγωγού (Context 3053) που αποκαλύψαμε σε συνολικό μήκος 4,12 μ με βορειοανατολική κατεύθυνση. Ο αγωγός αυτός έχει εξωτερικό πλάτος περίπου 1 μ και ύψος 0,32 μ. Τα τοιχία του αποτελούνται από διάφορους λίθους, κάποιοι εκ των οποίων είναι spolia, έτσι ώστε το εσωτερικό πλάτος του αγωγού να μην ξεπερνά τα 15 εκ. Η θέση της εγκοπής στον Τοίχο 3045, δηλαδή ψηλότερα από το δάπεδο της δεξαμενής 3058, μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι πρόκειται για σύστημα υπερχείλισης. Στον ίδιο λίθινο αγωγό φαίνεται να καταλήγουν και οι δύο πηλοσωλήνες, Contexts 3052 και 3062, που εντοπίστηκαν δυτικότερα. Ο πηλοσωλήνας 3052 αποτελείται από στελέχη μήκους 0,47 μ και εξωτερικής διαμέτρου 9,5 εκ, ενώ ο πηλοσωλήνας 3062 έχει στελέχη μήκους 0,61 μ και διαμέτρου 0,10 μ.
Από τις αρχιτεκτονικές δομές που ήρθαν στο φως βορείως του κτιριακού συγκροτήματος, ο Τοίχος 3045 πρέπει να είναι ο αρχαιότερος. Ο ρόλος του δεν έχει ακόμα εξακριβωθεί, αλλά είναι πιθανόν να πρόκειται για το νότιο ανάλημμα της κεντρικής οδού της πόλης που οδηγούσε στο θέατρο, και είχαμε αναγνωρίσει με γεωφυσικές μεθόδους. Εντός της υποτιθέμενης ζώνης της οδού δεν αποκαλύψαμε οδόστρωμα αλλά ένα δίκτυο αγωγών διαφόρων κατευθύνσεων. Η χρονολόγηση αυτών των κατασκευών δεν έχει ακόμα προσδιοριστεί με ακρίβεια, όμως δύσκολα ο λίθινος τουλάχιστον αγωγός θα μπορούσε να συνυπάρξει με οδόστρωμα.
Εν κατακλείδει, η ανασκαφή στο τέταρτο σκάμμα απέφερε πληθώρα πληροφοριών για την αρχιτεκτονική της περιοχής και τις οικοδομικές φάσεις της. Αποκαλύψαμε τα θεμέλια μεγάλου, στωικού κτιρίου των πρώιμων ρωμαϊκών ή και ελληνιστικών χρόνων (Contexts 3065, 3066), ενώ είναι πιθανόν να έχουμε το νότιο ανάλημμα μιας από τις κεντρικότερες οδούς της πόλης (Context 3045). Και στις δύο περιπτώσεις χρειάζεται περαιτέρω ανασκαφική διερεύνηση, και ιδιαίτερα επέκταση της ανασκαφής προς ανατολάς. Όσον αφορά στα υστερορρωμαϊκά κατάλοιπα, φέτος αναγνωρίσαμε έξι διαδοχικές φάσεις στη δόμηση της περιοχής, ενώ με την ανασκαφή νοτίως του ναού επιβεβαιώσαμε ότι το μεγάλο πειόσχημο συγκρότημα περιέβαλε περιοχή περίπου 2,5 στρεμμάτων. Τα ευρήματα μέχρι στιγμής δεν είναι αποκαλυπτικά ως προς τη λειτουργία αυτού του συγκροτήματος, αλλά η διάταξη και το μέγεθός του παραπέμπουν στην αρχιτεκτονική μνημειακών επαύλεων των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων.
