Συγκρότημα κεραμικών εργαστηρίων
Ανασκαφική περίοδος 2014
Κάτοψη του πρώτου σκάμματος με τους αριθμούς των αρχιτεκτονικών δομών.
|
Συνεχίσαμε την ανασκαφή της περσινής τομής διαστάσεων περίπου 5 x 25 μ, την οποία και επεκτείναμε κατά 2 μ προς βορρά και κατά 5 μ προς ανατολάς. Η προέκταση της βόρειας πλευράς της τομής έγινε για να εντοπιστεί ο βόρειος τοίχος του κτιρίου της πρώιμης - μέσης ρωμαϊκής περιόδου που αποκαλύψαμε πέρσι και για να διερευνηθεί η σχέση του κτιρίου αυτού με τη μακρά στοά στα βόρειά του. Η προς ανατολάς επέκταση της ανασκαφής έγινε για να συνεχιστεί η αποκάλυψη των κτισμάτων καθ' όλο το μήκος της τομής.
Στο βόρειο τμήμα της τομής, μετά την αφαίρεση του επιφανειακού στρώματος (Context 525), ανασκάψαμε στρώματα (Contexts 526-529), πάχους 20 - 40 εκ., που περιείχαν κυρίως κεραμική της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου (τα υστερότερα όστρακα χρονολογούνται στον 7ο αι. μ.Χ.). Σημειωτέον ότι το στρώμα 526, δυτικά του τοίχου 506, περιείχε πολύ περισσότερη κεραμική απ’ ό,τι τα στρώματα ανατολικά του τοίχου (Contexts 528-529). Με την ανασκαφή των στρωμάτων αυτών αποκαλύφθηκαν δύο τοίχοι κάθετοι μεταξύ τους στη βόρεια πλευρά της τομής (Contexts 538-539), τοίχος προσανατολισμού Α-Δ στα νότιά τους (Context 540), δύο παράλληλα τοιχάρια (Context 532) κάθετα στον τοίχο 540, και τμήμα καμπύλου τοιχίου ακόμα νοτιότερα (Context 541). Ο τοίχος 538, κατασκευασμένος με ορθογώνιες λιθοπλίνθους πλάτους 0,45 μ, έχει προσανατολισμό Β-Ν. Δεν είναι συνευθειακός με τον τοίχο 506 (η γραμμή του παρεκκλίνει κατά 5 εκ προς ανατολάς) και εκτείνεται προς βορράν πέραν των ορίων της τομής. Οι τοίχοι 539 και 540 είναι παρόμοιας κατασκευής και πλάτους αντίθετα με τον καμπύλο τοίχο 541 που εφάπτεται με τη δυτική απόληξη του τοίχου 540 και είναι κατασκευασμένος ως επί το πλείστον με ακανόνιστους λίθους διαφόρων διαστάσεων και λίγες ορθογώνιες λιθοπλίνθους σε δεύτερη χρήση.
Tο πρώτο σκάμμα από τα βόρεια.
|
Δεδομένου ότι μόνο το περίγραμμα των δομών αυτών έχει μέχρι στιγμής αποκαλυφθεί, δεν είναι ακόμα δυνατό να αναγνωρίσουμε με βεβαιότητα τη μεταξύ τους σχέση ή τις χρονολογικές τους φάσεις. Πάντως, με βάση τα ορατά τους τμήματα φαίνεται ότι ο τοίχος 539 είναι πρωϊμότερος των τοίχων 538 και 532 και ότι συνέχιζε προς δυσμάς για να συναντήσει κάθετα τον τοίχο 504 στην εσωτερική πλευρά του οποίου διακρίνεται υπόλειμμα του κονιάματος που κάλυπτε τη γωνία των δύο αυτών τοίχων. Η κατασκευή Context 532, πλάτους 41 εκ, μοιάζει να είναι κάποιου είδους αγωγός μεταξύ των παράλληλων τοίχων 540 και 539, αλλά χρειάζεται περαιτέρω ανασκαφή για να διαπιστωθεί η μορφή του και ο ρόλος του. Οι τοίχοι 540 και 541 συγκρατούσαν και μερικώς καλύπτονταν από μια πιθανότατα τεχνητή επίχωση που εκτεινόταν προς νότον. H επίχωση αυτή (Context 533), πάχους περίπου 50 εκ., αποτελείτο από πολυάριθμους αργούς λίθους, κεραμίδια και όστρακα που χρονολογούνται μέχρι τον 6ο αι. μ.Χ. Από το υλικό της επίχωσης ξεχωρίζουν πήλινη ακροκέραμος και θραύσμα πήλινης υδρορρόης με μορφή λεοντοκεφαλής. Το στρώμα γύρω από αυτήν την επίχωση ανασκάφηκε χωριστά (Context 537) και βρέθηκε να περιέχει συγκριτικά λίγα τέχνεργα που το χρονολογούν στον 5ο-6ο αι. μ.Χ.
Στο δυτικό τμήμα της τομής, αφαιρέσαμε τον πρόχειρο αναλημματικό τοίχο (Context 1026) που συγκρατούσε τη τεχνητή επίχωση των υστερορρωμαϊκών χρόνων στα βόρειά του. Το υλικό που βρέθηκε μέσα στον τοίχο (το χώμα μεταξύ των λίθων κοσκινίστηκε στο σύνολό του) χρονολογείται ως επί το πλείστον στο α’ μισό του 1ου αιώνα μ.Χ., αλλά μάλλον πρόκειται για προϊόν διατάραξης δεδομένου ότι τόσο το παχύ στρώμα που συγκρατούσε (Context 535) όσο και τα υποκείμενα στρώματα (Contexts 534 και 536) χρονολογούνται στον 5ο-6ο αι. μ.Χ. Το στρώμα Context 535, υπόλοιπο της μεγάλης επίχωσης που αφαιρέσαμε την περσινή ανασκαφική περίοδο (Contexts 510, 511, 516), περιείχε μεγάλη ποσότητα κεραμιδιών και σαφώς περισσότερο οστεολογικό υλικό απ’ ό,τι το υποκείμενο στρώμα Context 536.
Tο δυτικό τμήμα της βόρειας πλευράς του σκάμματος από τα νοτιοδυτικά.
|
|
Tο βόρειο τμήμα του σκάμματος από τα νοτιοανατολικά.
|
|
Tο δωμάτιο νοτίως του τοίχου 1038 από τα δυτικά.
|
|
Χάρη στην ανασκαφή και στις δύο πλευρές του τοίχου 506, αποκαλύφθηκε ο ανώτερος σωζόμενος δόμος του καθ' όλο το ύψος, καθώς και η ανώτερη επιφάνεια ενός δεύτερου δόμου χαμηλότερα. Ο ανώτερος δόμος αποτελείται από λιθοπλίνθους διαφορετικών διαστάσεων, εμφανώς σε δεύτερη χρήση και τοποθετημένες κατά τη στενή τους πλευρά εν είδει ορθοστατών. Μικρότεροι, ακανόνιστοι λίθοι, χώμα και θραύσματα κεραμίδων καλύπτουν τα κενά μεταξύ των λιθοπλίνθων. Στην ανατολική πλευρά του τοίχου έχουν ανοιχθεί ανά 25 εκ. κυκλικές οπές μέσης διαμέτρου 10 εκ. και βάθους περίπου 5 εκ. Είναι πιθανό να πρόκειται για δοκοθήκες αλλά οπωσδήποτε χρειάζεται περισσότερη ανασκαφή αυτής της πλευράς της τομής για να επιβεβαιώσουμε το ρόλο αυτών των οπών και τη σχέση τους με τις αρχιτεκτονικές δομές που φάνηκαν στον ίδιο χώρο (Contexts 540, 539, 532).
Νοτιότερα, συνεχίσαμε την ανασκαφή του δωματίου που ορίζεται από τους τοίχους 1038 προς βορρά και 1022 και 524 προς νότο, η οποία είχε ξεκινήσει την περσινή ανασκαφική περίοδο. Αφαιρέσαμε στρώματα επιχώσεων κυρίως της υστερορρωμαϊκής περιόδου (Contexts 1056, 1065, 1066), συνολικού πάχους περίπου 80 εκ., χωρίς να εντοπίσουμε σαφή ίχνη δαπέδου. Το βέβαιον είναι ότι το τελευταίο στρώμα είναι περίπου 70 εκ. χαμηλότερα από το επίπεδο της εγκατάστασης του 7ου αι. μ.Χ. που ανασκάψαμε νοτιότερα. Με την αφαίρεση αυτών των επιχώσεων αποκαλύφθηκαν ολόκληρη η γραμμή του νότιου τοίχου του δωματίου, η ανώτερη επιφάνεια επίπεδου μαρμάρινου λίθου (κατωφλιού;) στο μέσο του τοίχου αυτού, καθώς και o ανατολικός τοίχος (Context 542) αποτελούμενος από μια κεντρική ορθογώνια λιθόπλινθο και στρώσεις αργών λίθων και κεραμίδων. Χρειάζεται συνέχιση της ανασκαφής εδώ με την ελπίδα ανίχνευσης ενός δαπέδου σύγχρονου με τον δυτικό και τον νότιο τοίχο του κτιρίου (Contexts 504 και 1022).
Στην κεντρική περιοχή του σκάμματος συνεχίσαμε την ανασκαφή της υστερορρωμαϊκής εγκατάστασης επεκτεινόμενοι προς ανατολάς. Μετά την αφαίρεση του επιφανειακού στρώματος (Context 1046), φάνηκε τοίχος κατεύθυνσης Α-Δ (Context 1058) που χώρισε το βόρειο από το νότιο δωμάτιο. Στο βόρειο δωμάτιο, διαστάσεων 3,7 x 4,4 μ, ένα στρώμα κεραμίδων του 7ου αι. μ.Χ. (Context 1063), πάχους περίπου 40 εκ, κάλυπτε το δάπεδο του δωματίου που ήταν από πατημένο χώμα καλυμμένο με λεπτό υπόλευκο κονίαμα. Η επιφάνεια του δαπέδου διατηρείται καλά στο κεντρικό και το νότιο τμήμα του δωματίου, αλλά ελάχιστα κατά μήκος της βόρειας πλευράς. Στο κέντρο σχεδόν του δωματίου εντοπίστηκε ρηχός λάκκος, διαμέτρου περίπου 0,8 μ., αγνώστου χρήσης. Περί τα 0,5 μ νοτιοδυτικά του λάκκου σώζεται μικρή, τετράγωνη κατασκευή αποτελούμενη από κεραμίδες και μικρούς λίθους πακτωμένους κάθετα στο δάπεδο, που σχηματίζουν στο εσωτερικό τους τετράγωνη οπή πλευράς 15 εκ προφανώς για την υποδοχή στύλου που θα στήριζε την οροφή του δωματίου. Νοτιότερα, και σε απόσταση μόλις 12 εκ από τον νότιο τοίχο του δωματίου (Context 1058), σώζεται κατά χώρα οκταγωνικός κίονας διαμέτρου περίπου 25 εκ και ύψους 42 εκ. Το αρχικό ύψος του κίονα όπως και η χρήση του παραμένουν άγνωστα. Πάντως, δεν πρέπει να είχε στατικό ρόλο δεδομένης της εγγύτητάς του στον τοίχο του δωματίου. Τέλος, στη νοτιοδυτική γωνία του δωματίου βρέθηκε σχεδόν ακέραιη χύτρα του 7ου αι. μ.Χ. πιθανώς στην αρχική της θέση. Από τους 4 τοίχους του δωματίου ο δυτικός και ο νότιος σώζονται καθ’ όλο το μήκος τους, ενώ οι δύο άλλοι αποσπασματικά. Ο δυτικός τοίχος (Context 1010), που χωρίζει το δωμάτιο αυτό από το χώρο με το πατητήρι στα δυτικά του, όπως και το σωζόμενο τμήμα του βόρειου τοίχου (Context 524) έχουν μέσο πλάτος 0,40 – 0,50 μ και μικτή τοιχοποιία, αποτελούμενη από λιθοπλίνθους και στρώσεις μικρότερων λίθων και κεραμίδων με κονίαμα ως συνδετικό υλικό. Ο νότιος τοίχος (Context 1058) πλάτους 0,5 μ αλλά και το σωζόμενο τμήμα του ανατολικού τοίχου που έχει μέχρι στιγμής αποκαλυφθεί (Context 1050) είναι κτισμένοι κυρίως με λιθοπλίνθους. Η πρόσβαση στο βόρειο δωμάτιο γινόταν από βόρεια ή/και από ανατολικά, αν και δεν έχει μέχρι στιγμής αποκαλυφθεί κατώφλι.
`Aποψη της υστερορρωμαϊκής εγκατάστασης από τα βορειοανατολικά.
|
|
H χύτρα όπως βρέθηκε στη ΝΔ γωνία του βορείου δωματίου.
|
|
Tο νότιο δωμάτιο από τα βορειοανατολικά.
|
|
Η ανασκαφή του νότιου δωματίου, διαστάσεων 4,3 x 5,8 μ, αποκάλυψε στρώμα κεραμίδων (Context 1055), πάχους 0,30 μ, και από κάτω ίχνη του δαπέδου που, όπως και στο βόρειο δωμάτιο, συνίσταται σε πατημένο χώμα επικαλυμμένο με λεπτό, υπόλευκο κονίαμα. Το δάπεδο εντοπίστηκε κυρίως στο νότιο τμήμα του δωματίου, και το στρώμα καταστροφής που το κάλυπτε χρονολογείται στον 7ο αι. μ.Χ. Εκτός των διαστάσεών του, που είναι μεγαλύτερες, το δωμάτιο αυτό διαφέρει από το βόρειο δωμάτιο και ως προς την τοιχοποιία του. Συγκεκριμένα, ο δυτικός (Context 1064) και ο νότιος (Context 1525) τοίχος του, πάχους 0,60 μ, είναι κατασκευασμένοι με αργούς λίθους και κονίαμα, και με τη σποραδική ενσωμάτωση παλαιότερων λίθινων μελών (διακρίνεται θραύσμα ιωνικού κίονα και γείσου). Ο τρόπος δομής είναι ο ίδιος με αυτόν του δυτικού τοίχου του συγκροτήματος που αποκαλύψαμε πέρσι, έτσι ώστε να μπορούμε να τους αποδώσουμε στην ίδια οικοδομική φάση. Στο δωμάτιο που σκάψαμε φέτος δεν βρήκαμε τη συνέχεια της εγκατάστασης που εντοπίσαμε την περσινή ανασκαφική περίοδο στο χώρο αμέσως δυτικά του τοίχου 1064 και που είχαμε ταυτίσει με υπόλειμμα ασβεστοκαμίνου. Αντ’ αυτού, κοντά στη βορειοδυτική γωνία του φετινού δωματίου αποκαλύψαμε ανοικτό αγωγό, κατεύθυνσης Α-Δ, αποτελούμενο από κεραμίδες (καλυπτήρες τοποθετημένες ανάποδα), που σώζονται σε μήκος μικρότερο των 3 μ. Η προέλευση και ο προορισμός του αγωγού αυτού παραμένουν άγνωστα όπως και ο ακριβής του ρόλος. Είναι πιθανό να συνδέεται με το (οινο)πιεστήριο που αποκαλύψαμε πέρσι, αλλά σίγουρα κάποια στιγμή εγκαταλείφθηκε και μέρος του καλύφθηκε από πρόχειρο τοιχίο. Η πρόσβαση στο νότιο δωμάτιο πρέπει να γινόταν από ανατολικά, αλλά δυστυχώς μόνο το βόρειο τμήμα του ανατολικού τοίχου (Context 1050) σώζεται.
Στη νότια περιοχή του σκάμματος συνεχίσαμε προς ανατολάς τη διερεύνηση της πιθανής διόδου με τον αγωγό και την αποκάλυψη του νότιου (αναλημματικού) τοίχου (Context 1526), καθώς και την ανασκαφή στρωμάτων νοτίως αυτού του τοίχου. Ως προς την πιθανή δίοδο, μετά την αφαίρεση του επιφανειακού στρώματος (Context 1542) και των υποκείμενων στρωμάτων (Contexts 1544, 1548, 1550), που χρονολογούνται στον 5ο και 6ο αι. μ.Χ., αποκαλύψαμε μια επιφάνεια πακτωμένου χώματος αναμεμειγμένου με θραύσματα κεραμίδων, μικρές πέτρες και βότσαλα (Context 1551). Η επιφάνεια αυτή είναι κυρτή, καθώς είναι υπερυψωμένη στο κέντρο σκεπάζοντας έτσι τους καλυπτήριους λίθους του αγωγού στον άξονα της «διόδου». Δεν είναι σαφές εάν πρόκειται για κάποιου είδους οδόστρωμα ή απλώς για μια επιφάνεια που κάλυπτε τον αγωγό. Ευελπιστούμε ότι η συνέχιση της ανασκαφής προς ανατολάς θα μας βοηθήσει να απαντήσουμε στο ερώτημα. Μέχρι τότε, και για λόγους ασφαλείας, αποφασίσαμε να μην σκάψουμε χαμηλότερα εδώ, αλλά να επικεντρωθούμε στα νότια του τοίχου 1526. Επειδή η ανώτερη στρώση του δυτικού τμήματος αυτού του τοίχου (Context 1527), που είχαμε αποκαλύψει πέρσι και αποτελείτο από θραύσματα κιόνων και άλλων επαναχρησιμοποιημένων λίθων, κινδύνευε από κατάρρευση, αποφασίσαμε να την αφαιρέσουμε, έτσι ώστε να συνεχίσουμε ασφαλώς την ανασκαφή χαμηλότερα. Τα χαμηλότερα στρώματα (Contexts 1547, 1553), πάχους περίπου 0,50 μ., χρονολογούνται στη μέση ρωμαϊκή περίοδο (2ος – 4ος αι. μ.Χ.). Με την αφαίρεση αυτών των στρωμάτων φάνηκαν δύο παράλληλοι τοίχοι κατεύθυνσης Β-Ν, κάθετοι στον τοίχο 1526 και παρόμοιας κατασκευής, δηλαδή με ορθογώνιες λιθοπλίνθους πλάτους 0,45 μ. Ο ανατολικότερος (Context 1561), που εκτείνεται προς νότο πέραν των ορίων της τομής, φαίνεται να σχηματίζει γωνία με τον τοίχο 1526, ορίζοντας έτσι τη βορειοανατολική γωνία ενός κτιρίου. Η βορειοδυτική γωνία αυτού του κτιρίου δεν έχει ακόμα αποκαλυφθεί. Επιπλέον, η σειρά των λίθινων ορθοστατών που συνθέτουν τον τοίχο 1526 διακόπτεται σε απόσταση μόλις 1 μ από τη ΒΑ γωνία και για μήκος 2,4 μ, και τη θέση τους καταλαμβάνει μια προφανώς μεταγενέστερη τοιχοδομή από αργούς και ημιλαξευμένους λίθους, στρώσεις κεραμίδων και κονίαμα (Context 1554). Χρειάζεται περισσότερη ανασκαφή για να χρονολογήσουμε αυτήν την προσθήκη ή επισκευή και για να διαπιστώσουμε εάν βαίνει πάνω σε χαμηλότερο δόμο του τοίχου 1526. Πάντως, μια μικρή συγκέντρωση αγγείων που βρέθηκε σε επαφή με τη νότια πλευρά αυτού του τοίχου (Context 1557) και αποτελείται από λεπτότοιχα κύπελλα, χρονολογείται στον ύστερο 1ο – πρώιμο 2ο αι. μ.Χ. Το τμήμα του τοίχου 1526 ακριβώς δυτικά της μεταγενέστερης προσθήκης σώζει δύο ζεύγη λιθοπλίνθων που συνδέονταν με μεταλλικούς συνδέσμους σε σχήμα διπλού πέλεκυ (πελεκίνους). Ο δυτικότερος αντίστοιχος τόρμος αποκαλύφθηκε την περσινή ανασκαφική περίοδο, ενώ ο ανατολικότερος φέτος ενισχύοντας την πιθανότητα οι λίθοι αυτοί να βρίσκονται στην αρχική τους θέση (και όχι σε δεύτερη χρήση), και κατά συνέπεια ο τοίχος στον οποίο ανήκουν να χρονολογείται στα πρωϊμότερα ρωμαϊκά ή ακόμα και στα ελληνιστικά χρόνια.
Η πιθανή δίοδος από τα δυτικά.
|
|
H νότια πλευρά του σκάμματος από τα νοτιοδυτικά.
|
|
Η ανασκαφή του στρώματος 1556 στη νότια περιοχή του σκάμματος.
|
|
Δυτικότερα, η αφαίρεση της ανώτερης, ετοιμόρροπης στρώσης του μεταγενέστερου τμήματος του τοίχου (Context 1527) αποκάλυψε ακόμα περισσότερα επαναχρησιμοποιημένα μέλη, από τα οποία ξεχωρίζουν τα αποτμήματα δύο κιόνων, ενός δωρικού και ενός ιωνικού. Καθώς η βάση αυτού του τμήματος δεν έχει ακόμα σαφώς αποκαλυφθεί, η χρονολόγηση της κατασκευής παραμένει αβέβαιη. Πάντως, τα αγγεία που βρέθηκαν πέρσι σε επαφή με τη βόρεια πλευρά αυτού του τοίχου, κάποια από τα οποία σχεδόν ακέραια (Context 1529), χρονολογούνται ως επί το πλείστον στον ύστερο 1ο – πρώιμο 2ο αι. μ.Χ. Εάν αληθεύει ότι το στρώμα αυτό αποτελεί δευτερογενή απόθεση, όπως υποδεικνύει η θέση των αγγείων και ο βαθμός διατήρησής τους, τότε ο τοίχος 1527 πρέπει να χρονολογηθεί πριν το τέλος του 1ου αι. μ.Χ. Nοτίως του τοίχου 1526-1527 και δυτικά του τοίχου 1562 ανασκάψαμε στρώματα της μέσης (Context 1547: 2ος – 4ος αι. μ.Χ.) και πρώιμης ρωμαϊκής περιόδου (Context 1556: ύστερος 1ος – πρώϊμος 2ος αι. μ.Χ.). Στο τελευταίο στρώμα (Context 1556) βρέθηκε μεγάλος αριθμός αγγείων σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης, μεταξύ των οποίων πολλά λεπτότοιχα κύπελλα – προϊόντα τοπικού εργαστηρίου εάν κρίνουμε από τα λίγα κακοψημένα παραδείγματα που επίσης βρέθηκαν στο ίδιο στρώμα. Κάτω από το στρώμα αυτό βρέθηκε τμηματικά επιφάνεια πατημένου χώματος (Context 1558), που ίσως αντιστοιχεί σε υπόλειμμα δαπέδου.
Χρειάζεται περισσότερη ανασκαφή για να ερμηνεύσουμε και να χρονολογήσουμε με βεβαιότητα τον τοίχο 1526 όπως και τα δύο μεταγενέστερα τμήματά του (Contexts 1527 και 1554), και να κατανοήσουμε τη σχέση αυτού του τοίχου με τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στα νότιά του και την πιθανή δίοδο στα βόρεια. Μια πιθανότητα με βάση τα μέχρι τώρα στοιχεία είναι ότι στην αρχική του φάση ο τοίχος αποτελούσε τη βόρεια πλευρά ενός κτιρίου και ότι τα κενά στη σειρά των λιθοπλίνθων αντιστοιχούσαν σε ανοίγματα θυρών που αργότερα κλείστηκαν, έτσι ώστε ο τοίχος να χρησιμεύσει ως το νότιο ανάλημμα του υπερυψωμένου πλέον οδοστρώματος της διόδου που διερχόταν κατά μήκος της βόρειας πλευράς του.
