Νοτιοανατολική Στοά
Ανασκαφική περίοδος 2014
Κάτοψη του δεύτερου σκάμματος μετά το πέρας της ανασκαφής του 2014 .
|
Το δεύτερο σκάμμα ανοίχθηκε στη νοτιοανατολική γωνία της στοάς με διαστάσεις 5 (στον άξονα Β-Ν) x 15 μ (στον άξονα Α-Δ). Ο σκοπός της ανασκαφής αυτής ήταν η διερεύνηση τμήματος στυλοβάτη που είχε αποκαλυφθεί από τον Α. Ορλάνδο το 1951 και της σχέσης του με τη νότια στοά, καθώς και της διερχόμενης οδού που είχαμε αναγνωρίσει χάρη στην επιφανειακή και γεωφυσική έρευνα των παρελθόντων ετών. Το πρώτο μας μέλημα ήταν να απομακρύνουμε (με τη βοήθεια εκσκαφέα) τους σωρούς των χωμάτων της παλιάς ανασκαφής, και στη συνέχεια να αναγνωρίσουμε την έκταση και το βάθος της τομής του Ορλάνδου ένθεν και ένθεν του στυλοβάτη. Μετά την αφαίρεση του στρώματος της παλαιάς τομής (Context 2002, βάθους περίπου 1,50 μ και πλάτους 0,70 μ), συνεχίσαμε με την ανασκαφή των αδιατάρακτων πλέον στρωμάτων ανατολικά του στυλοβάτη. Με την αφαίρεση των επιφανειακών στρωμάτων (Contexts 2003, 2004, 2005) αποκαλύφθηκε τοιχίο (Context 2025), κατεύθυνσης Β-Ν και πλάτους 0,48 μ, κατασκευασμένο με αργούς λίθους και κονίαμα, και με τις δύο πλευρές του (ανατολική και δυτική) επιχρισμένες με κονίαμα. Ο τρόπος κατασκευής και η μορφή αυτού του τοιχίου δεν ταιριάζουν με ανάλημμα αρχαίας οδού, που συνήθως ήταν κατασκευασμένο με λιθοπλίνθους ή ημίεργους λίθους. Επιπλέον, το ύψος του σε σχέση με το επίπεδο του στυλοβάτη (σώζεται περίπου 0,4 μ ψηλότερα) και η μικρή του απόσταση από το στυλοβάτη, δηλαδή 4,7 μ έναντι των 6+ μ μιας τυπικής αρχαίας Σικυώνιας οδού σύμφωνα με τα αποτελέσματα της επιφανειακής και της γεωφυσικής έρευνας, δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι δεν πρόκειται για ανάλημμα αρχαίας οδού. Η ανασκαφή ανατολικά αυτού του τοιχίου (Context 2007) σε βάθος περίπου 0,50 μ δεν αποκάλυψε ίχνη άλλου αναλήμματος κι έτσι αποφασίσαμε να περιοριστούμε στον χώρο δυτικά του τοιχίου. Εδώ, αμέσως κάτω από το επιφανειακό στρώμα, εντοπίσαμε ένα στρώμα τεχνητής επίχωσης (Contexts 2006, 2009), πάχους μισού μέτρου, γεμάτο με θραύσματα κεραμίδων που ορίζεται προς ανατολάς από το τοιχίο 2025 και προς δυσμάς από τον στυλοβάτη (Context 2029) και χρονολογείται στον 5ο και 6ο αι. μ.Χ. Μάλιστα το ύψος του τοιχίου αντιστοιχεί με το ανώτερο επίπεδο της επίχωσης, κάτι που επιβεβαιώνει ότι ο ρόλος του τοιχίου στα ανατολικά και των λίθων που τοποθετήθηκαν αργότερα πάνω στον στυλοβάτη στα δυτικά ήταν να συγκρατούν αυτήν την επίχωση. Ο λόγος της επίχωσης πρέπει να ήταν η ανύψωση του επιπέδου της οδού στα υστερορρωμαϊκά χρόνια.
Χαμηλότερα, συναντήσαμε ένα λεπτό στρώμα (Context 2015), πάχους περίπου 15 εκ., με μικρά βότσαλα και πολύ μεγάλη πυκνότητα κεραμικής της μέσης ρωμαϊκής περιόδου (2ος – 4ος αι. μ.Χ. – τα υστερότερα όστρακα είναι του α’ μισού του 4ου αι.), πάνω σε ένα επίσης λεπτό στρώμα με σαφώς λιγότερα βότσαλα και αραιότερη κεραμική (Context 2019) που χρονολογείται στο β’ μισό του 3ου αι. μ.Χ. Με την αφαίρεση αυτού του στρώματος αποκαλύφθηκε η θεμελίωση του στυλοβάτη, καθώς και πήλινος αγωγός που διασχίζει την οδό στα ανατολικά του στυλοβάτη. Η θεμελίωση του στυλοβάτη (Context 2027) αποτελείται από λιθοπλίνθους ύψους 0,41 μ και μήκους 0,92 μ, με αδρή εξωτερική επιφάνεια, δεδομένου ότι ήταν αθέατες. Ο πήλινος αγωγός (Context 2030) κατεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ, αποτελείται από 10 κυλινδρικά στελέχη μήκους 0,47 μ και διαμέτρου 10 εκ., οι συνδέσεις των οποίων είναι σφραγισμένες με ασβεστοκονίαμα. Προσεκτική εξέταση της βόρειας απόληξης του στυλοβάτη (Context 2028) έδειξε ότι ένα μικρό τμήμα του αφαιρέθηκε για να υποδεχθεί τον αγωγό, και κατά συνέπεια ο αγωγός είναι μεταγενέστερος του στυλοβάτη και της θεμελίωσής του (Context 2027). Αντίθετα, στο νοτιοανατολικό άκρο του ο αγωγός φαίνεται να συνεχίζει κάτω από τη βάση (Context 2026) του τοιχίου 2025, και άρα είναι προγενέστερος του τοίχου 2026. Το στρώμα μέσα στο οποίο εδράζεται ο αγωγός (δεν αναγνωρίσαμε τάφρο θεμελίωσης) είναι σκληρό με λίγες προσμείξεις και λιγοστή κεραμική. Με την αφαίρεση μικρού τμήματός του πλευράς 1,5 μ στη νοτιοδυτική γωνία (Context 1022) διαπιστώσαμε ότι πρόκειται για στρώμα κάλυψης του ανισόπεδου φυσικού βράχου. Από την κεραμική που ανακτήθηκε από τη μικρή αυτή τομή η υστερότερη χρονολογείται στον 2ο-3ο αι. μ.Χ. Μετά την αφαίρεση αυτού του στρώματος διακρίναμε το όριο της τάφρου θεμελίωσης του στυλοβάτη (Context 2033) στην ανατολική πλευρά του, πλάτους 14 εκ και πάχους 15 εκ. Η ανασκαφή της τάφρου σε μήκος 0,74 μ (Context 2023) απέδωσε λίγα διαγνωστικά όστρακα της πρώιμης ρωμαϊκής περιόδου.
Το δεύτερο σκάμμα από τα δυτικά μετά το πέρας της ανασκαφής του 2014.
|
|
Η ΝΑ γωνία της Νότιας Στοάς και η τομή του Α. Ορλάνδου μετά τον επιφανειακό καθαρισμό της το καλοκαίρι του 2013.
|
|
Το τοιχίο 2025 από τα ανατολικά και στο βάθος ο στυλοβάτης.
|
|
Το τμήμα μεταξύ του στυλοβάτη (στα δυτικά) και του τοιχίου 2025 (στα ανατολικά) από τα νότια.
|
|
Το βορειοδυτικό σωζόμενο άκρο του αγωγού και ο στυλοβάτης από τα νοτιοανατολικά.
|
|
Το ανασκαμμένο τμήμα δυτικά του στυλοβάτη από τα βόρεια.
|
|
Δυτικά του στυλοβάτη ξεκινήσαμε αφαιρώντας τα διαταραγμένα στρώματα από την ανασκαφή του Ορλάνδου σε βάθος 1,5 μ, που αντιστοιχεί περίπου στο επίπεδο του στυλοβάτη (Context 2008). Με την αφαίρεση αποκαλύφθηκε το ανώτερο μέρος τοίχου κάθετου στον στυλοβάτη και σε μήκος περίπου 1,7 μ (Context 2032). Ο τοίχος έχει πλάτος 0,84 μ και στη δομή του διακρίνεται απότμημα σπονδύλου κίονα προφανώς σε δεύτερη χρήση. Συνεχίσαμε με την ανασκαφή της υπόλοιπης τομής, δυτικά των ορίων της τομής του Ορλάνδου. Κάτω από τα ανώτερα, ως επί το πλείστον διαταραγμένα στρώματα (Contexts 2012, 2018) αποκαλύφθηκε τοίχος κατεύθυνσης Β-Ν, κάθετος στη νότια πλευρά της μεγάλης στοάς. Ο τοίχος (Context 2031) διακρίνεται σε μήκος 2 μ και το πλάτος του υπολογίζεται σε 0,8 μ, αν και μόνο η ανατολική πλευρά, αποτελούμενη από ορθογώνιες λιθοπλίνθους, διακρίνεται καθαρά σε αυτό το στάδιο. Είναι πιθανό ο τοίχος 2031 να είναι ο πίσω τοίχος της στοάς όπου θα ανήκε ο στυλοβάτης αλλά μόνο η συνέχιση της ανασκαφής σε βάθος μπορεί να το επιβεβαιώσει. Τότε μόνο θα εξακριβωθεί και η σχέση αυτής της στοάς με τη μεγάλη στοά στα βόρειά της, αλλά ήδη φαίνεται ότι είναι μεταγενέστερη, καθώς το βόρειο άκρο του τοίχου 2031 πατά πάνω στα θεμέλια της μεγάλης ελληνιστικής στοάς.
Το δυτικό τμήμα του σκάμματος και ο τοίχος 2032 από τα νοτιοανατολικά.
|
|
Το σημείο επαφής του τοίχου 2031 με τη θεμελίωση της μακράς στοάς.
|
|
Με τα μέχρι τώρα δεδομένα μπορούμε να ανασυνθέσουμε την οικοδομική ιστορία της περιοχής αυτής ως εξής: Στην πρώϊμη ρωμαϊκή περίοδο κατασκευάστηκε δωρική στοά, προσανατολισμού Β-Ν, κάθετα στη μεγάλη ελληνιστική στοά. Το πλάτος της στοάς υπολογίζεται σε περίπου 5 μ, ενώ το μήκος της παραμένει άγνωστο. Για την τοποθέτηση των θεμελίων του στυλοβάτη της (Context 2027) από ημίεργους κροκαλοπαγείς λίθους ύψους 0,41 μ. κάθετα στο ανατολικό άκρο του νότιου τοίχου της μεγάλης στοάς ανοίχθηκε τάφρος πλάτους περίπου 1 μ. Ο ίδιος ο στυλοβάτης (Context 2028) αποτελείται από ασβεστολιθικές λιθοπλίνθους μήκους 0,92, πλάτους 0,65 και ύψους 0,20 μ. Οι λίθοι αυτοί φέρουν βαθμιδωτές εντομές στο κάτω τους μέρος, και πιθανώς βρίσκονται σε δεύτερη χρήση. Ο σπόνδυλος δωρικού κίονα που ορθώνεται ανάμεσα στους (μεταγενέστερους) ορθοστάτες πιθανόν να ανήκει στην αρχική κιονοστοιχία. Ανατολικά του στυλοβάτη, κάτω από την παχιά επίχωση των υστερορρωμαϊκών χρόνων, δεν βρέθηκαν σαφή ίχνη οδοστρώματος όπως θα περιμέναμε. Η πιθανότητα ένας λίθος πλάτους 0,75 μ, μήκους 0,97 μ και ύψους μόλις 0,16 μ, που σώζεται στη βορειοδυτική γωνία της οδού και στο ίδιο επίπεδο με αυτό της έδρασης του στυλοβάτη, να ανήκει στην πλακόστρωση της οδού δεν μπορεί να αποκλειστεί, αλλά προσκρούει στο γεγονός ότι δεν βρέθηκαν στο υπόλοιπο σκάμμα ίχνη τάφρων παραβίασης παρόμοιων λίθων. Δεν είναι σαφές τι απέγινε το οδόστρωμα της οδού, αλλά πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι ο στυλοβάτης ήταν το δυτικό όριό της. Το ανατολικό της όριο είναι πιο προβληματικό, και μόνο η ανασκαφή ανατολικά του υστερότερου τοιχίου (Context 2025) μπορεί να διασαφηνίσει την κατάσταση. Μετά την κατασκευή του στυλοβάτη και της κιονοστοιχίας που έφερε αλλά πριν την κατασκευή του τοιχίου 2025 τοποθετήθηκε ο πήλινος αγωγός, μάλλον υδρευτικός εάν κρίνουμε από την επιμέλεια των αρμών του, που μετέφερε το νερό από τα ΒΔ προς τα ΝΑ. Ο τοίχος 2026 κατασκευάστηκε στους μέσους ρωμαϊκούς χρόνους ίσως για να περιορίσει το πλάτος της αρχικής οδού, αλλά και πάλι δεν αναγνωρίστηκε οδόστρωμα που να σχετίζεται με τη μέση ρωμαϊκή φάση της οδού. Ίσως να καταστράφηκε κατά τη μεγάλη επίχωση των υστερορωμαϊκών χρόνων που έγινε προφανώς για να ανυψωθεί η στάθμη της οδού περισσότερο από μισό μέτρο. Για τη συγκράτηση της επίχωσης στα δυτικά αφαιρέθηκαν λιθόπλινθοι από την παρακείμενη μεγάλη στοά και τοποθετήθηκαν ως ορθοστάτες πάνω στον στυλοβάτη, ενώ το τοιχίο 2025, που κατά τα φαινόμενα κατασκευάστηκε τότε, χρησίμευσε ως ανάλημμα της επίχωσης στα ανατολικά. Η αφαίρεση των λιθοπλίνθων από το ανατολικό άκρο της στοάς σημαίνει ότι στους υστερορρωμαϊκούς χρόνους η στοά είχε πάψει να λειτουργεί, και τμήματά της χρησιμοποιούνταν για άλλους σκοπούς, όπως έδειξε και η περσινή ανασκαφή τμήματος του 4ου δωματίου της στοάς (από τα δυτικά). Οδόστρωμα ή επιφάνεια που να σχετίζεται με την τεχνητή επίχωση δεν βρέθηκε - προφανώς καταστράφηκε από την καλλιέργεια του εδάφους στους νεώτερους χρόνους.
