Ανασκαφική έκθεση 2024

Η φετινή ανασκαφική έρευνα της Ακρόπολης της αρχαίας πόλης της Κύθνου (σημερινό Βρυόκαστρο), συνεργατικό πρόγραμμα του Τομέα Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων του ΥΠ.ΠΟ.Α. πραγματοποιήθηκε από 25 Ιουνίου έως 3 Αυγούστου 2024. Κατά την εβδομάδα 5-9/8 πραγματοποιήθηκαν καταγραφές και μελέτη. Υπενθυμίζεται ότι η πόλη της Κύθνου κατοικήθηκε αδιάκοπα από τον 12ο αιώνα π.Χ. έως τον 7ο αιώνα μ.Χ.

Οι εργασίες φέτος επικεντρώθηκαν στην ανασκαφή του οικιστικού συγκροτήματος του Νοτίου Πλατώματος της Ακρόπολης, ενώ παράλληλα διενεργήθηκαν συμπληρωματικές ανασκαφικές έρευνες στο Δυτικό όριο του ιερού, όπου εικάζουμε ότι βρισκόταν και η κύρια πρόσβαση σε αυτό κατά την αρχαιότητα

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΟ ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ

Tο Βόρειο τμήμα του πλατώματος της ακρόπολης καταλαμβάνει ιερό, το οποίο ταυτίζεται με βεβαιότητα με ιερό της Δήμητρας και της Κόρης. Το διμερές Κτίριο 4, διαστάσεων 7,50 Χ 5,70 μ., ταυτίζεται με ναό, των κλασικών χρόνων, αναμφίβολα της Δήμητρας. Ανάμεσα στο ναό αυτό και το επίμηκες Κτίριο 3 Νοτιότερα, παρεμβάλλονται δύο σχεδόν τετράγωνα μικρά οικοδομήματα, 5 και 6, με αντικρυστές εισόδους. Το Κτίριο 5, μάλλον ταυτίζεται και αυτό με δεύτερο μικρότερο ναό (διαστ. 3,80 Χ 3,30 μ.), ίσως μάλιστα των αρχαϊκών χρόνων. Το Κτίριο 3, μήκους 21 και πλάτους 8,50 μέτρων χαρακτηρίζεται από τραπεζιόσχημη τοιχοποιία και διαθέτει μνημειώδη είσοδο στο μέσον του επιμήκη Βόρειου τοίχου. Το Κτίριο 6 (διαστ. 4,85 Χ 4,25 μ.) είναι το υστερότερο των ανασκαμμένων κτηρίων (πιθανότατα ρωμαϊκών χρόνων). Διαμορφώνεται εσωτερικά σε τουλάχιστον τρία επίπεδα. Φαίνεται ότι εδώ βρισκόταν αρχικά η κύρια βαθμιδωτή πρόσβαση στο τέμενος, η οποία καταργήθηκε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους και ενσωματώθηκε στο Κτίριο 6, που φαίνεται ότι είναι το υστερότερο του ιερού.

Φέτος η έρευνα επικεντρώθηκε δυτικά του Κτιρίου 6 με στόχο την κατανόηση της διαμόρφωσης του ιερού και της πρόσβασης σε αυτό. Άρχισε να αποκαλύπτεται μια οδός που συμβατικά χαρακτηρίστηκε «πομπική οδός» πλ. 4,50 μ. και αποκ. μήκους περ. 10 μ., η οποία καταλήγει προς Νότον σε ένα σχεδόν τετράγωνο οικοδόμημα εξωτ. πλευράς 5,50 μ., με πολύπλοκη εσωτερική διαρρύθμιση, το οποίο πρέπει να συνδεόταν με το «Κτίριο 6».

Οι λαξεύσεις του φυσικού βράχου υποδηλώνουν κάποια διαμόρφωση με ξύλινες κλίμακες και δάπεδα, που ωστόσο, στο παρόν στάδιο της έρευνας, δεν μπορούν να κατανοηθούν πλήρως. Ένας ακέραιος λυχνοστάτης βρέθηκε πεσμένος εντός του κτίσματος αυτού.

Κατά μήκος της «πομπικής οδού» υπήρχαν κόγχες διαμορφωμένες στο φυσικό βράχο που πρέπει να φιλοξενούσαν αναθήματα, κυρίως ειδώλια, καθώς ορισμένα ακέραια βρέθηκαν πεσμένα πλησίον αυτών. Στο σημείο που η οδός συναντά τον Βόρειο τοίχο του Κτιρίου 8, στο σημείο συμβολής του Δυτικού αναλήμματος με τη ΒΔ γωνία του 8, διαμορφώνεται άνοιγμα πλάτους 1 μ. Η όλη διαμόρφωση των κατασκευών της περιοχής έρευνας δεν αποσαφηνίστηκε ακόμη.

Η ακριβής μορφή, χρήση και η χρονολόγηση όλων των αποκαλυφθέντων κτιριακών καταλοίπων θα προσδιοριστεί όταν θα ολοκληρωθεί η μελέτη των ευρημάτων και των ανασκαφικών δεδομένων.

ΝΟΤΙΟ ΠΛΑΤΩΜΑ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ

Οι ανασκαφικές εργασίες επικεντρώθηκαν φέτος στο Νότιο Πλάτωμα της ακροπόλεως, όπου είχαν αρχίσει να ερευνώνται το 2021 δύο ορθογώνια οικοδομήματα, τα Κτίρια 1 και 2. Οι εργασίες , λόγω της μεγάλης έκτασης των ορατών καταλοίπων διενεργήθηκε ως εξής. Τα Κτίρια 1 και 2 ανασκάφτηκαν σε σημαντικό βαθμό, καθώς και ένα οικοδόμημα στο Βόρειο άκρο του πλατώματος, το Κτίριο 8. Στον ενδιάμεσο επιμήκη χώρο ανάμεσα στα προαναφερθέντα κτίρια περιοριστήκαμε σε απομάκρυνση των πεσμένων λίθων προκειμένου να διαγραφούν σε αυτό το στάδιο τα όρια των κτιρίων και χώρων. Σε ορισμένες περιπτώσεις η έρευνα προχώρησε και κάτω από το στρώμα καταστροφής, αναδεικνύοντας στοιχεία της μορφής των οικοδομημάτων αλλά και της χρήσης τους.

Η έρευνα εδώ είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς, όπως αναμενόταν, ο χώρος είναι οικιστικού χαρακτήρα, αν και πρέπει να χρησίμευε και ως έδρα της εκάστοτε στρατιωτικής φρουράς της πόλης, αν κρίνουμε από την εύρεση ορισμένων μετάλλινων και λίθινων όπλων. Η όλη εικόνα, πάντως, φανερώνει ότι πιθανόν τα μέλη της φρουράς διέμεναν εδώ μαζί με τις οικογένειές τους, ενώ ορισμένες δραστηριότητες που διαφάνηκαν σχετίζονται με παραγωγικές δραστηριότητες (βλ. λινό, υφαντικά βάρη, κυψέλες κ.ά.). Εξαιρετικά σημαντική είναι και η διαπίστωση ότι σε βαθύτερα στρώματα άρχισαν να αποκαλύπτονται τόσο αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, όσο και ευρήματα (κυρίως κεραμεική, χρονολογούμενα από τους Γεωμετρικούς, ίσως μάλιστα και Πρωτογεωμετρικούς (ή Υπο-Πρωτογεωμετρικούς), χρόνους. Η φύση της πρώιμης αυτής ανθρώπινης δραστηριότητας στην ακρόπολη δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί, λόγω της μικρής έκτασης που ερευνήθηκε σε βάθος. Αξιοσημείωτη είναι και η παρουσία ελάχιστων εφυαλωμένων επιφανειακών οστράκων που δηλώνουν σποραδικές επισκέψεις ή και αγροτική-κτηνοτροφική χρήση του μετά την εγκατάλειψη της πόλης τον 6ο – 7ο μ.Χ. αι.

Κτίριο 1

Η ανασκαφή του Κτιρίου 1 (15,40 Χ 6,90 μ.) περιορίστηκε στο Νότιο άκρο του, στα Τετράγωνα Η4-Θ4 (το Βόρειο είχε ανασκαφτεί το 2021). Ανάμεσα στις δύο ανασκαμμένες περιοχές αφέθηκε άσκαφη λωρίδα τετραγώνων του καννάβου (τα τετράγωνα Η5 και Θ5, πλευράς 5 μ.). Το στρώμα καταστροφής με πεσμένους λίθους και κεράμους κορινθιακού τύπου ήταν εκτεταμένο και η παρουσία ευδιάκριτου δαπέδου όταν το στρώμα αυτό αφαιρέθηκε όχι εμφανής. Ένας εγκάρσιος κακοχτισμένος τοίχος φοράς Α-Δ που είχε θεωρηθεί αρχαίος κατά την επιφανειακή έρευνα του 1992, δίδοντας την εντύπωση ότι το κτίριο διέθετε προστώο (ΠΑΕ 1995, 156-157, εικ. 10), αποδείχτηκε σύγχρονος με το παρακείμενο προς Βορράν αλώνι, και συνεπώς καθαιρέθηκε, αφού προηγουμένως σχεδιάστηκε και φωτογραφήθηκε. Αντίθετα, το μονολιθικό κατώφλι της εισόδου του κτιρίου αποκαλύφθηκε πλησίον της Νότιας απόληξης του Δυτικού τοίχου. Η γωνία αυτή, η ΝΔ του οικοδομήματος, φαίνεται ότι σε κάποιο στάδιο επισκευάστηκε: το σημείο αυτό είναι το πιο ευάλωτο του κτιρίου, και ίσως έτσι εξηγείται η παρουσία όρθιων σχιστολιθικών πλακών κάθετα τοποθετημένων, οι οποίες σχηματίζουν ένα τραπεζιόσχημο χώρο διαστ. 2,30 Χ 1,0/1,50 μ., που ήταν πλήρης λατύπης και με πολλά όστρακα διαφόρων εποχών (από γεωμετρικά έως ελληνιστικά). Η παρουσία πολλών πρώιμων οστράκων υποδηλώνει και μια φάση χρήσης του χώρου κατά τους Γεωμετρικούς και Αρχαϊκούς χρόνους. Η έρευνα σε βάθος σε άλλο σημείο του κτιρίου, μη διαταραγμένο από μεταγενέστερες επεμβάσεις, θα επιτρέψει να αποσαφηνιστεί αν το Κτίριο 1 κτίστηκε στη Γεωμετρική περίοδο και παρέμεινε σε χρήση με επισκευές έως και την Ελληνιστική, ή αν αντικατέστησε παλαιότερο οικοδόμημα. Σημειώνουμε πάντως ότι τα ευρήματα που συλλέχτηκαν από το στρώμα καταστροφής και τον πιθανό ορίζοντα χρήσης του κτιρίου ανήκουν στους Ελληνιστικούς χρόνους και φανερώνουν οικιακή χρήση. Μεταξύ αυτών σημειώνουμε και αρκετά υφαντικά βάρη. Ξεχωρίζει επίσης ενσφράγιστη λαβή ροδιακού αμφορέα που σώζει το όνομα του μηνός Π]ΑΝΑΜΟΥ ΕΠΙ (δεν σώζεται το όνομα του άρχοντα), καθώς και έμβολο εμπορικού αμφορέα. Αξιοσημείωτη είναι ωστόσο η παρουσία δύο σιδερένιων αιχμών βελών από την επίχωση του δαπέδου.

Η θύρα όπως αναφέραμε παραπάνω βρισκόταν στην απόληξη του Δυτικού τοίχου. Η πρόσβαση εδώ γινόταν από στενό βαθμιδωτό πέρασμα ανάμεσα στα Κτίρια 1 και 2, πλ. 1 μ., κάτω από το οποίο είχε διαμορφωθεί αγωγός απορροής ομβρίων.

Κτίριο 2: Χώροι Α, Β και Γ

Δυτικά του Κτιρίου 1 εκτείνεται το Κτίριο 2. Και εδώ η υπόθεση ενός κτιρίου με προστώο και κυρίως αίθουσα που είχε προκύψει από τον επιφανειακό καθαρισμό του 1992 (ΠAE 1995, 156-157), αποδείχτηκε λανθασμένη. Πρόκειται για ένα τριμερές οικοδόμημα, με έναν τριγωνικό χώρο προς Νότον (Γ) και δύο ορθογώνιους χώρους στο μέσον (Α) και στο Βόρειο άκρο (Β). Ο τριγωνικός χώρος διαμορφώνεται από ένα παλαιότερο τοίχο που χρησιμοποιήθηκε σε β’ φάση και φαίνεται ότι εκεί είχε διαμορφωθεί ή είσοδος του Κτιρίου 2. Ο Χώρος Α, εξωτ. διαστ. 9,55 Χ 4,10 μ., διαιρείται σε δύο άνισα τμήματα από ένα εγκάρσιο τοιχάριο φοράς Α-Δ (3 Χ 1,50 μ. το Ν, 3 Χ 3 μ. το Β). Στο Νότιο διαμέρισμα, όπου υποθέτουμε ότι βρισκόταν η θύρα, βρέθηκαν και 12 χάλκινες εφηλίδες. Στο κατώτερο τμήμα των τοίχων, εσωτερικά, διατηρείται κονίαμα με ερυθρό επίχρισμα κατά χώραν. Τη ΒΑ γωνία του Χώρου Α καταλαμβάνει πρόχειρη ημικυκλική κατασκευή που ιδρύθηκε πάνω στο στρώμα καταστροφής του οικοδομήματος. Αντίστοιχη ύστερη κατασκευή είχε παρατηρηθεί πάνω από το στρώμα καταστροφής του Κτιρίου 1, στην ΒΑ γωνία του, το 2021. Είναι προφανές ότι έχουμε μια βίαιη καταστροφή και των δύο κτιρίων και μια σύντομη (;) και πολύ πρόχειρη επανάχρηση των χώρων, πιθανόν για υπαίθριες δραστηριότητες. Στην κύρια περίοδο χρήσης του χώρου, αλλά και σε μία παλαιότερη ίσως φάση του, μπορούμε να αποδώσουμε και ορισμένες σιδερένιες αιχμές βελών, θραύσμα πώματος μαρμάρινης πυξίδας, χάλκινο σιγμοειδή κρίκο κ.ά.

Ο τετράγωνος Χώρος Β διαιρείται και αυτός σε δύο ίσους χώρους από ένα ευτελές εγκάρσιο τοιχάριο. Στο Νότιο διαμέρισμα ήρθε στο φως μια πρόχειρη κυκλοτερής εστία (αναθής κοιλότητα και διάσπαρτοι μικροί λίθοι περιμετρικά). Ο Δυτικός τοίχος του χώρου δεν σώζεται, ή θα πρέπει να διατηρείται σε μεγαλύτερο βάθος από αυτό που έφθασε η ανασκαφή. Από το εσωτερικό του Χώρου Β προέρχονται αρκετά υφαντικά βάρη (αγνύθες και σφονδύλια).

Η έρευνα στο εσωτερικό του τριγωνικού Χώρου Γ και σε δοκιμαστική τομή σε βάθοςεντός του Νότιου τμήματος του Χώρου Α οδήγησε σε σημαντικά αποτελέσματα. Αφενός φάνηκε ότι το Κτίριο 2 εδράζεται εν μέρει πάνω σε ένα προγενέστερο οικοδόμημα που μάλιστα ακολουθεί διαφορετικό προσανατολισμό, ΒΔ-ΝΑ. Το οικοδόμημα αυτό εσωτερικά καταλαμβάνεται από ογκώδη κατασκευή σχήματος Π, η οποία στην άνω της επιφάνεια σώζει και λευκό κονίαμα. Ο χώρος εσωτερικά της κατασκευής, πλ. 0,80 και μήκ. 1 μ., απέδωσε όστρακα και μικρά ευρήματα των Γεωμετρικών (κυρίως ΥΓ) και Πρώιμων Αρχαϊκών χρόνων. Μάλιστα ανάμεσα στα ευρήματα συγκαταλέγεται και πήλινο γυναικείο ειδώλιο Αργείτικου τύπου. Ανάμεσα στα ευρήματα σημειώνουμε και πολλά θραύσματα από μεγάλο πίθο, του οποίου σώζεται και μία κάθετη ταινιωτή περίτμητη λαβή. Από το Χώρο Γ σημειώνουμε μια μικρή ακέραιη τριφυλλόστομη οινοχόη της γεωμετρικής περιόδου και ένα σφονδύλι.

Το κεντρικό τμήμα του Νότιου Τομέα

Η λωρίδα Βόρεια των Κτιρίων 1-2, πάνω στην κορυφογραμμή του πλατώματος καλύπτεται από πλήθος κτιριακών καταλοίπων. Πραγματοποιήθηκε εκτεταμένος καθαρισμός της περιοχής από το στρώμα των πεσμένων λίθων με στόχο να διαγραφούν τα όρια των χώρων. Στο παρόν στάδιο της ανασκαφής, καθώς οι χώροι είναι πολλοί και δεν έχουν αποκαλυφθεί πλήρως, η λεπτομερής περιγραφή τους δεν κρίνεται απαραίτητη. Επίσης αποφασίστηκε ότι όσοι χώροι δεν ανασκαφτούν πλήρως δεν αριθμήθηκαν προς το παρόν, καθώς ο διαχωρισμός των επιμέρους κτιριακών συνόλων δεν είναι σαφής ακόμη.

Παρατηρούμε δύο διαδρόμους κίνησης στα Ανατολικά και Δυτικά, παράλληλα με το συγκρότημα, και μια διάταξη χώρων εκατέρωθεν ενός νοητού κεντρικού άξονα, ένα είδος ραχοκοκαλίας (spine wall) που ακολουθεί μια Β-Ν κατεύθυνση. Ωστόσο, ο άξονας αυτός δεν είναι συνεχόμενος και ενιαίος αλλά μεταβλητός. Οι χώροι της Ανατολικής πλευρά φέρουν ανοίγματα προς Ανατολάς, εκείνοι της Δυτικής προς Δυσμάς. Η Ανατολική πρόσβαση («Ανατολική οδός») είναι βαθμιδωτή και βαίνει παράλληλα με το όριο του βραχώδους πλατώματος, ενώ συνδέεται και με πυλίδα πλ. 1 μ. περίπου που επέτρεπε την άνοδο/κάθοδο προς τα Ανατολικά. Ο Δυτικός διάδρομος φαίνεται ότι ήταν ο κύριος άξονας μετακίνησης από τη μια άκρη του συγκροτήματος στην άλλη, και έχει μέσο πλάτος περίπου 2 μ. Σε αυτόν φαίνεται να ανοίγουν μια σειρά από χώροι, τρεις ή τέσσερις. Ο νοτιότερος, που εκτείνεται προς Βορράν του Κτιρίου 2, έχει εσωτ. μήκος 6 μ. και ανασκάφτηκε έως το φυσικό βράχο. Η απουσία κεράμων μάλλον υποδηλώνει ότι ήταν υπαίθριος. Προς το μέσον της Ανατολικής πλευράς, ελαφρώς προς Βορράν, διαμορφώνεται κτιστό πεταλόσχημο έξαρμα που διατρέχει και το πλάτος του τοίχου. Η κατασκευή αυτή διαιρείται σε δύο περίπου ίσα τμήματα και είναι πλήρως επιχρισμένη με υδραυλικό κονίαμα. Ο ορθογώνος χώρος εσωτ. διαστ. 3 Χ 3,50 μ. που εκτείνεται πίσω (Α), μολονότι δεν ανασκάφτηκε, εντούτοις διαπιστώθηκε ότι σώζει επίσης αντίστοιχο κονίαμα. Όλα τα παραπάνω υποδηλώνουν ότι εδώ έχουμε μία δεξαμενή από την οποία μπορούσε κανείς να προμηθευτεί νερό από τις μικρότερες δεξαμενές. Δεν είναι τυχαίο ότι σε χαμηλότερο επίπεδο, Δυτικά της οδού, αποκαλύφθηκαν το 2022 διάφορες δεξαμενές (μία κυκλική διακρίνεται ξεκάθαρα στην φωτογραφία) και αγωγοί που πρέπει να λειτουργούσαν με το σύστημα της υπερχείλισης. Πίσω (Α) από την δεξαμενή αποκαλύφθηκαν δύο ακόμη χώροι (ένας τραπεζιόσχημος διαστ. 3,50/4,50 πλ. 3,50 σε επαφή με το Κτίριο 1) και ένας τετράγωνος βορειότερα, πλευράς 2,80 μ. Ο επόμενος χώρος προς Βορράν είναι ένα κυκλικό οικοδόμημα διαμέτρου 4,50 μ, με πάχος τοίχου τουλάχιστον στο ΒΔ του τμήμα, 1 μ. (Βόρεια του τριγωνομετρικού της ΓΥΣ). Σε αυτήν την κατασκευή (πύργο;) καταλήγει το Ανατολικό πέρασμα με την πυλίδα που προαναφέρθηκε.

Στην αντικρυστή περιοχή, της «Δυτικής οδού» όπως την ονομάσαμε, παρατηρούμε ότι βορειότερα της δεξαμενής ακολουθεί ένας ορθογώνιος χώρος 5,30 Χ 3,80 μ. Ακολουθεί «τραπεζιόσχημος διάδρομος» κατεύθυνσης Α-Δ, πλ. 2,20 και μέγιστου μήκους 6,50 (Β) /4,80 (Ν) μ., με βαθμιδωτή πρόσβαση (άνοιγμα θύρας;) στα Δυτικά. Βόρεια του διαδρόμου διαμορφώνεται ένας ακόμη ευρύχωρος χώρος διαστ. 3,20 Χ 6,50 μ. Στα ΒΔ, εξωτερικά του χώρου αυτού, αποκαλύφθηκε διπλός τοίχος συνολικού πλάτους 1,10 μ. με άνοιγμα πλ. 1 μ., διαμορφωμένο μάλιστα λοξά ως προς το πάχος του τοίχου, που οδηγεί στους υπόλοιπους χώρους του πλατώματος, που εκτείνονται 9 μέτρα προς Βορράν, έως και τον Νότιο τοίχο του Κτιρίου 3 του ιερού, ο οποίος και αποτελεί το σαφές όριο ανάμεσα στο οικιστικό και το λατρευτικό χώρο της ακρόπολης.

Το βόρειο τμήμα του Νοτίου Πλατώματος (Κτίρια 8 και 9)

Ο πρώτος χώρος, στο Τετράγωνο Γ8, είναι ορθογώνιος, διαστ. 4,80 Χ 4,60 μ. Χαρακτηρίστηκε Κτίριο 9. Η έρευνα του εσωτερικού του περιορίστηκε σε τομή στο Δυτικό του τμήμα, πλ. 2 μ. Η εσωτερική διαρρύθμιση του χώρου είναι περίπλοκη. Στη ΝΔ γωνία αποκαλύφθηκαν δύο ημικυκλικές λίθινες κατασκευές σε διαφορετικά επίπεδα. Η ανώτερη, εσωτ. διαστ. περ. 1,20 Χ 1,20 μ., κλείνει τη ΝΔ γωνία. Στο ΝΑ άκρο της παρατηρείται άνοιγμα πλ. 0,50 μ., και στο ΒΔ αντίστοιχο άνοιγμα πλ. 0,30 μ. Στον πυθμένα της κατασκευής ήταν στρωμένοι δύο κέραμοι στρωτήρες, ο ένας πάνω από τον άλλον, εν είδει δαπέδου. Σε χαμηλότερο επίπεδο, προς Βορράν, αποκαλύφθηκε δεύτερη παρόμοια ημικυκλική κατασκευή, εσωτ. διαστ. 1 (Α-Δ) Χ 0,70 μ. με άνοιγμα – αύλακα στα ΒΔ της γωνία πλ. 0,15 μ. Η αύλακα κατευθύνεται λοξά και πρέπει να διέτρεχε τον Δυτικό τοίχο του χώρου. Στην περιοχή αυτήν η δίαβρωση είναι έντονη, ωστόσο διαγράφεται εξωτερικά (Δυτικά) του ορθογώνιου χώρου ημικυκλική διαμόρφωση του φυσικού βράχου, ακτίνας 2,50 μ. Η όλη διαμόρφωση δίνει την εντύπωση λινού. Ακριβώς Βόρεια της δεύτερης ημικυκλικής κατασκευής αποκαλύφθηκε ορθογώνια εστία, πλευράς 0,75 μ., που σχηματίζεται από κεράμους και όρθια τοποθετημένες σχιστόπλακες στις δύο πλευρές (Α & Ν). Η εστία αντιπροσωπεύει παλαιότερη φάση καθώς όχι μόνο βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο, αλλά το στρώμα με τα πυρακτωμένα χώματα και τη στάχτη που απλώνεται γύρω και πάνω από αυτήν αποτελεί την επίχωση πάνω στην οποία εδράζονται οι δύο ημικυκλικές κατασκευές.

Από την αρχική αυτή φάση του χώρου προέρχονται αρκετοί λύχνοι ελληνιστικών χρόνων καθώς και χάλκινο νόμισμα Σμύρνης του τέλους 3ου έως των αρχών 2ου αι. π.Χ. Η ολοκλήρωση της ανασκαφής του Κτιρίου 9 το 2025 θα επιτρέψει την καλύτερη κατανόηση τόσο της χρήσης όσο και της χρονολόγησης των επιμέρους φάσεών του.

Το τελευταίο κτίριο που ερευνήθηκε φέτος καταλαμβάνει το Βόρειο άκρο του πλατώματος. Καθώς τα όριά του ήταν σαφή, χαρακτηρίστηκε Κτίριο 8. Έχει συνολικό μήκος 11 μ. και πλ. 3,60 μ. (εξωτερικές διαστάσεις). Το κτίριο έχει ενδιαφέρουσα μορφή καθώς και εσωτερική διαρρύθμιση. Τόσο στον Ανατολικό όσο και το Δυτικό επιμήκη τοίχο υπάρχουν από δύο θύρες, οι οποίες μάλιστα είναι αντωπές. Συνεπώς έχουμε ένα οικοδόμημα που δίνει την εντύπωση ενός προπύλου. Ωστόσο η εσωτερική διαρρύθμιση του οικοδομήματος, και τα ανασκαφικά δεδομένα, υποδηλώνουν μια πιο σύνθετη χρήση. Στο Νότιο τμήμα του κτιρίου, καθώς και στο μεσοδιάστημα ανάμεσα στις δυο θύρες του Δυτικού τοίχου υπάρχει στενό λίθινο θρανίο. Σε επαφή με το τελευταίο, πλησιέστερα προς την Βόρεια θύρα, αποκαλύφθηκε ορθογώνια εστία που πλαισιώνεται από κατακόρυφα τοποθετημένους λίθους. Η περιοχή ήταν διάσπαρτη με στάχτες και πλήθος οστών ζώων, τα περισσότερα καμένα. Η διαμόρφωση του Βορείου άκρου του οικοδομήματος δεν είναι ξεκάθαρη. Στη ΒΑ γωνία ο ορθογώνιος χώρος απέδωσε πληθώρα οστρέων, κυρίως πατελίδες (που στο Βρυόκαστρο απαντούν κυρίως στα Ελληνιστικά στρώματα). Στη ΒΔ γωνία υπάρχει τραπεζιόσχημη κτιστή κατασκευή που ίσως σχετίζεται με κάποιο κλιμακοστάσιο που οδηγούσε σε όροφο. Σημειωτέον, το Νότιο μισό του κτιρίου καλύπτονταν από εκτεταμένο στρώμα κεράμων κορινθιακού τύπου, σε αντίθεση με το Κεντρικό και Βόρειο τμήμα όπου οι κέραμοι απουσίαζαν. Και αυτό το κτίριο πάντως παρουσιάζει διαφορετικές φάσεις χρήσης, και μάλιστα στην τελευταία, έφραξαν τη ΒΔ θύρα (αυτήν δίπλα στην πιθανή κλίμακα). Να σημειωθεί, τέλος, ότι ο Δυτικός τοίχος του οικοδομήματος προεκτείνεται και περαιτέρω προς Βορράν και συναντά τον πίσω (Νότιο) τοίχο του Κτιρίου 3 του ιερού. Δεν είναι σαφές αν θα πρέπει να θεωρήσουμε τον ενδιάμεσο χώρο πλ. 3 μ. ανάμεσα στα Κτίρια 3 και 9 ως στεγασμένο. Πάντως, το γεγονός ότι και ο Βόρειος τοίχος του Κτιρίου 9 εκτείνεται προς Ανατολάς μάλλον υποδηλώνει ότι το οικοδομικό συγκρότημα ήταν πιο σύνθετο. Η συνέχιση της έρευνας το 2025 ελπίζουμε ότι θα δώσει απαντήσεις στα ερωτήματα που έχουν τεθεί.

ΕΥΡΗΜΑΤΑ

Η πλειονότητα των ευρημάτων που σχετίζονται με τα κτίρια και τους χώρους που αποκαλύφθηκαν στο Νότιο Πλάτωμα της ακροπόλεως χρονολογούνται στην ελληνιστική περίοδο. Τα ευρήματα των ρωμαϊκών χρόνων είναι εξαιρετικά σπάνια, υποδηλώνοντας ότι η οικιστική και στρατιωτική χρήση της ακρόπολης έπαψε προς το τέλος της πρώτης χιλιετίας π.Χ. Αντίθετα, το παρακείμενο ιερό παρέμεινε σε χρήση έως και τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Σημαντική διαπίστωση αποτελεί η εύρεση στα βαθύτερα στρώματα των κτιρίων 1 και 2 πολυάριθμων κινητών ευρημάτων των Γεωμετρικών και Αρχαϊκών χρόνων (εικ. 20), ενώ τα ευρήματα των Κλασικών χρόνων δεν απουσιάζουν. Τούτο τεκμηριώνει την άνευ διακοπής ανθρώπινη δραστηριότητα στην ακρόπολη της Κύθνου τουλάχιστον από τον 9ο αι. π.Χ. έως και το τέλος της Ελληνιστικής περιόδου, αν και μένει να αποσαφηνιστεί κατά πόσον η αρχική δραστηριότητα στην περιοχή του Χώρου Γ του Κτιρίου 2 είναι οικιστική ή λατρευτική.

ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ

Το πενταετές ανασκαφικό πρόγραμμα στο Βρυόκαστρο Κύθνου (2021-2025) διενεργείται υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας Αλεξάνδρου Μαζαράκη Αινιάνος και του Εφόρου Αρχαιοτήτων Δρος Δημήτρη Αθανασούλη. Οι έρευνες του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και της ΕΦΑ Κυκλάδων, στηρίζονται επίσης σταθερά από τη ΓΓ Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, το Δήμο Κύθνου, το Σύλλογο Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Κύθνου, τον καπετάνιο του πλοίου «ΜΑΡΜΑΡΙ», και κυρίως τον γενναιόδωρο χορηγό του ανασκαφικού προγράμματος, κ. Θανάση Μαρτίνο.

Την διεπιστημονική ερευνητική ομάδα πλαισίωσαν και φέτος πολυάριθμες φοιτήτριες και φοιτητές της αρχαιολογίας του πανεπιστημίου Θεσσαλίας, καθώς και των πανεπιστημίων Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Καλαμάτας, ενώ συμμετείχαν και ξένοι φοιτητές της αρχαιολογίας (από τις Η.Π.Α. και τη Γαλλία) (εικ. 39). Το συντονισμό των εργασιών στην αρχαιολογική αποθήκη είχε η υποψήφια διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ευαγγελία Κολοφωτιά. Παράλληλα εργάστηκαν στη μελέτη των οστρέων των παλαιών ανασκαφών η Δρ Τατιάνα Θεοδωροπούλου, των οστών ζώων της ακρόπολης η Δρ Κατερίνα Τρανταλίδου (με τη συνδρομή των Ε. Κολοφωτιά & Ει. Χάλαρη), των σφραγίδων του αρχαϊκού ιερού η Δρ Βίκυ Σκαράκη, των ειδωλίων του «Πρυτανείου» ο μεταπτυχιακός φοιτητής του ΑΠΘ Γιάννης Ζιώγος. Η συντήρηση των φετινών ευρημάτων πραγματοποιήθηκε από τον Λευτέρη Κοσμίδη και οι αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις από τον Γουλιέλμο Ορεστίδη.

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΣΥΛΛΟΓΙΚΩΝ ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΩΝ

Το Μάρτιο του 2023 τυπώθηκε και κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας το βιβλίο Ανασκαφές Αρχαίας Κύθνου Ι: Κεραμική και Ειδώλια από το Βόρειο Ιερό του Μεσαίου Πλατώματος (επιμ. Α. Μαζαράκης Αινιάν & Α. Αλεξανδρίδου). Την τρέχουσα περίοδο ετοιμάζεται ο δεύτερος τόμος της τελικής δημοσίευσης του ιερού, που θα περιλαμβάνει όλα τα λοιπά ευρήματα. Τα περισσότερα κείμενα έχουν κατατεθεί και βρίσκονται στο στάδιο της επιμέλειας. Παράλληλα, σε προχωρημένο στάδιο βρίσκεται και η τελική δημοσίευση των πορισμάτων της ανασκαφής στο ιερό του Ασκληπιού και της Αφροδίτης.

ΟΜΙΛΙΕΣ – ΣΥΝΕΔΡΙΑ

20-24 Οκτώβριου του 2024 είχε προγραμματιστεί το Διεθνές Συνέδριο Κέα-Κύθνος ΙΙ: Ιστορία και Αρχαιολογία. Αυτό αναβλήθηκε για τις αρχές Μαΐου 2025 λόγω της εξαγγελθείσας απεργίας της ΠΝΟ τις ημέρες του συνεδρίου. Το κονδύλι της ΓΓ Αιγαίου θα ήταν δυνατόν να στηρίξει το 2025 κυρίως τις εργασίες ήπιας ανάδειξης του χώρου (κυρίως καθαρισμούς, στερεώσεις τοίχων, διαμόρφωση διαδρομής επισκεπτών, τοποθέτηση ορισμένων ακόμη ενημερωτικών πινακίδων) εν όψει και της επίσκεψης των συνέδρων στο Βρυόκαστρο τις μέρες του συνεδρίου.

20/10/2023: προβολή στο Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων (Ερμού 134-136, Θησείο) του ντοκιμαντέρ του Γιάννη Σπηλιόπουλου Ανασκάπτοντας την αρχαία Κύθνο. Το μοντάζ πληρώθηκε από το κονδύλι της ΓΓ Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής. Η ταινία (με υπότιτλους στα Αγγλικά) έχει προβληθεί εντός του 2024 σε πολλά φεστιβάλ ταινιών στην Ελλάδα (ΑΓΩΝ) και το εξωτερικό. Επίσης προβλήθηκε στο Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο της Κύθνου.
Δείτε το Trailer εδώ.

19/3/2024: Διάλεξη με τίτλο Recent research at the sanctuary of Demeter and Kore on the acropolis of Kythnos (Cyclades). Dipartimento Asia, Africa e Mediterraneo, Sala conferenze di Palazzo Corigliano, Piazza S. Domenico Maggiore 12, 80134 Napoli, Conferenza nell’ambito del calendario della Scuola di Specializzazione Interateneo in Beni Archeologici “Or.Sa.” (Università di Salerno e Università di Napoli L’Orientale).

10/5/2024: Διάλεξη με τίτλο Recent research in the sanctuaries of Kythnos. Università Tor Vergata, Ρώμη.

17/4/2004: Ανασκαφή Κύθνου 2023 στο «Το ερευνητικό έργο του Τομέα Αρχαιολογίας του Τμήματος ΙΑΚΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κατά το 2023».

2/8/2024: Διάλεξη στην αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου Κύθνου με τίτλο Οι ανασκαφές στο Βρυόκαστρο: 2002-2023 και τα προσωρινά αποτελέσματα της ανασκαφικής περιόδου 2024.

12/11/2024: Διάλεξη στη Γαλλική Σχολή Αθηνών με τίτλο Thirty five years of Archaeological Research in the Ancient City of Kythnos (Cyclades), στα πλαίσια των Σεμιναρίων Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας που συνδιοργανώνουν το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, το ΕΚΠΑ και η Γαλλική Σχολή των Αθηνών.

Στις 5/4/24 υποστηρίχθηκε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας η Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία της Κωνσταντίνας Κάππα με θέμα Η Κατοίκηση στην Αρχαία Πόλη της Κύθνου στους Πρώιμους Ιστορικούς Χρόνους μέσω της μελέτης της κεραμικής.

Στις 11/12/24 υποστηρίχθηκε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας η διδακτορική διατριβή της Ζαχαρούλας Παπαδοπούλου με θέμα τα χρυσά κοσμήμα των ιερών των Κυκλάδων, όπου μελετώνται και τα 100 και πλέον χρυσά και επίχρυσα κοσμήματα του αρχαϊκού ιερού του Βρυοκάστρου («Χρυσά κοσμήματα της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου και της Αρχαϊκής περιόδου: η περίπτωση των Κυκλάδων»).

Τέλος, συμμετείχαμε στην έκθεση ΚΥΚΛΑΔΙΤΙΣΣΕΣ που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα (εγκαίνια 12 Δεκεμβρίου 2024) με πήλινα γυναικεία ειδώλια από το ιερό της Δήμητρας της ακρόπολης της Κύθνου.

© 1990-2025 "Kythnos Excavation Project."  All Rights Reserved.

Εναλλαγή γλώσσας