Ανασκαφική έκθεση 2002

Η πρώτη ανασκαφική περίοδος διήρκεσε πέντε εβδομάδες, από 21 Σεπτεμβρίου έως 22 Οκτωβρίου 2002. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο απαλλοτριωμένο Βορειότερο τμήμα του Μεσαίου Πλατώματος της Άνω Πόλης της Κύθνου (υψόμετρο περ. 110 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας), όπου, από τα πορίσματα της επιφανειακής έρευνας, υπήρχαν βάσιμες ενδείξεις για την παρουσία ενός ιερού και ενός λατρευτικού οικοδομήματος.

Ο ναός

Η ανασκαφή του 2002 οδήγησε στην ανεύρεση ενός ναού των αρχαϊκών χρόνων, με προσανατολισμό προς Δυσμάς. Το οικοδόμημα είναι ιδρυμένο πάνω σε ισχυρό αναλημματικό τοίχο, σημαντικό τμήμα του οποίου διατηρείται σήμερα ενσωματωμένο στο εσωτερικό του παρακείμενου μαντριού. Ο ναός διαθέτει αβαθές άδυτο εσωτ. διαστάσεων περίπου 3 Χ 2 μ και σηκό (πλ. 3 μ., μήκ. ±5 μ.), ενώ δεν είναι σαφές αν υπήρχε πρόναος, καθώς το τμήμα εκείνο το κτηρίου δεν σώζεται. Μεταξύ σηκού και αδύτου υπήρχε διαχωριστικό τοιχάριο πλ. 0,25 μ. και στο μέσον μονολιθικό κατώφλι (διαστ. 1,5 Χ 0,50 μ., πλ. θυραίου ανοίγματος 0,85 μ.). Το μέγιστο σωζ. ύψος του τοίχου του αδύτου είναι 1 μ. Το ναό περιθέει ένα θεμέλιο (διαστ. περίπου 14 Χ 9 μ.), το οποίο στα Β και Δ δεν σώζεται. Από τον τρόπο κατασκευής και το γεγονός ότι δεν βρέθηκαν σπαράγματα λίθινων σφονδύλων κιόνων, η υπόθεση ότι πρόκειται για περιστύλιο παραμένει μια ιδιαίτερα αβέβαιη εκδοχή. Υπάρχουν ενδείξεις, οι οποίες όμως θα πρέπει να ελεγχθούν κατά την επόμενη ανασκαφική περίοδο, ότι η περιφερική αυτή κατασκευή προστέθηκε σε β' αρχιτεκτονική φάση. Η εκδοχή ότι πρόκειται για ένα περίβολο τεμένους είναι πιο πιθανή. Από τα πολυάριθμα διάσπαρτα κεραμίδια, τα οποία κατά κύριο λόγο κάλυπταν το χώρο που καταλαμβάνει ο ναός, και ιδιαίτερα το άδυτο που ήταν αδιατάρακτο, προκύπτει ότι η στέγη έφερε κεράμους κορινθιακού τύπου. Οι τοίχοι του σηκού και του αδύτου, πλ. 0,55 μ., ήταν κατασκευασμένοι εξ ολοκλήρου από σχιστόλιθο. Εξωτερικά χρησιμοποιήθηκαν ορθογωνισμένοι δόμοι μεγάλων διαστάσεων ενώ εσωτερικά υπήρχε επένδυση από αδρά κατεργασμένους λίθους μικρών διαστάσεων. Επειδή στα Ανατολικά και Βόρεια το έδαφος ήταν σαθρό λόγω της παρουσίας εξισωτικού μπαζώματος από ακανόνιστους λίθους που τοποθετήθηκαν στις κοιλότητες του φυσικού βράχου, ο τοιχοβάτης εδράζεται εδώ πάνω σε ευμεγέθεις πλακοειδείς λίθους.

Ο ναός, όπως μαρτυρούν η ελαφριά κλίση των τοίχων του αδύτου και η απουσία ενδείξεων καταστροφής από πυρκαγιά, ενδέχεται να καταστράφηκε από σεισμό.

Τα ευρήματα του άδυτου

Ο σηκός ήταν ουσιαστικά εκτεθειμένος έως το ύψος του δαπέδου (δεν υπήρχε επίχωση) και η έρευνα εδώ απέδωσε λιγοστά αλλά ενδιαφέροντα αναθήματα. Αντίθετα, το άδυτο δεν είχε υποστεί την παραμικρή διατάραξη και πάνω στο χωμάτινο δάπεδο και μέσα στο στρώμα καταστροφής που το κάλυπτε βρέθηκαν πολυάριθμα πολύτιμα αναθήματα.

Πρόκειται για πολλές εκατοντάδες κοσμήματα και εν γένει μικρά ευρήματα, πολλά από ευπαθή υλικά αλλά και για μεγάλο αριθμό από ακέραια αγγεία, μέρος των οποίων σώζεται σε θραύσματα λόγω της κατάρρευσης της στέγης του ναού. Η διάταξη των ευρημάτων στο χώρο υποδηλώνει ότι πολλά από αυτά ήταν ενδεχομένως τοποθετημένα σε ξύλινα ράφια κατά μήκος των τοίχων, ενώ άλλα πρέπει να ήταν στερεωμένα απευθείας στους τ οίχους ή αναρτημένα από την οροφή. Στον άξονα του αδύτου, σε επαφή με τον πίσω (Α) τοίχο, απαντήθηκε κυλινδρική πλίνθινη κατασκευή πάνω στην οποία εικάζουμε ότι ήταν τοποθετημένο ξόανο από φθαρτό υλικό (ξύλο;). Δεν αποκλείεται μάλιστα ορισμένα από τα κοσμήματα που βρέθηκαν στη γύρω περιοχή και ειδικότερα στη βάση της κατασκευής να στόλιζαν το ένδυμα του ξόανου.

Ειδικότερα, πάνω στο δάπεδο του αδύτου, καθώς και στο στρώμα καταστροφής που το κάλυπτε, βρέθηκαν οι ακόλουθες κατηγορίες ακέραιων ευρημάτων που απαριθμούνται εδώ συνοπτικά:

• Περί τα 70 χρυσά κοσμήματα και άλλα αντικείμενα, ως επί το πλείστον περίαπτα (κυρίως ρόδια, σπόροι/καρποί μήκωνος, ψήφοι αμφικωνικές ή σε σχήμα κουκουτσιού ή αγγειόσχημες, σφαιρίδια και διάφοροι καρποί), πολύφυλλοι ρόδακες (ορισμένοι είναι ασημένιοι αλλά επίχρυσοι), διπλοί πελέκεις, περόνες, στρεπτό περίαπτο, βραχιόλι από στρεπτό σύρμα, δαχτυλίδι, καθώς και δύο σφυρήλατα ελάσματα που διακοσμούνται με πομπή αρμάτων.

• Περίπου 150 ασημένιες πόρπες, περόνες, ενώτια, σφηκωτήρες, ρόδακες, μικρά σκήπτρα και σωληνωτά περίαπτα, δακτύλιοι, διάφορα περίαπτα, ανάμεσά τους και ορισμένα ασυνήθιστα, όπως πέλεκυς και αστράγαλος.

• Περίπου 450 χάλκινα αντικείμενα, όπως πόρπες, περόνες, ενώτια σφηκωτήρες, ομφαλωτή φιάλη, διάφορα περίαπτα, τροχός, δακτύλιοι, βραχιόλια, μικρογραφική ασπιδίσκη κ.ά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει λωτόσχημο άνθος από συμπαγή χαλκό (ύψ. 7,67 εκ.) με στέλεχος πιθανώς για την ένθεσή του σε άγαλμα.

• Περίπου 350 οστέινα κοσμήματα και μικροαντικείμενα, ορισμένα από ελεφαντόδοντο (λ.χ. οκτώσχημες πόρπες, πόρπες ιταλικού τύπου, διπλοί πελέκεις, χάντρες από περιδέραια, διάφορα πλακίδια).

• Πολυάριθμα κοσμήματα και χάντρες περιδεραίων από κεχριμπάρι [ήλεκτρο], ορεία κρύσταλλο, υαλόμαζα, φαγεντιανή, ημιπολύτιμους λίθους [αιματίτη, σερπαντίνα, αχάτη, καρνεαλίτη (cornelian), αμέθυστο, κ.ά.], αρκετά από τα οποία φέρουν εγχάρακτες ή ανάγλυφες παραστάσεις (λ.χ. γρύπας, σφίγγα, ελάφι, πτηνό, κά.). Μία αμυγδαλόσχημη ψήφος με εγχάρακτη παράσταση πλοίου ανήκει στην Μέση ή Ύστερη Εποχή του Χαλκού και προέρχεται από τη Μινωϊκή Κρήτη (αναμφίβολα πρόκειται για κειμήλιο). Πολλά από τα περίαπτα από ορεία κρύσταλλο είναι αγγειόσχημα, ενώ βρέθηκαν και αρκετά πολυεδρικά αντικείμενα από το ίδιο υλικό.

• Αιγυπτιακοί σκαραβαίοι από φαγεντιανή και νησιωτικοί σκαραβαίοι από διάφορους ημιπολύτιμους λίθους.

• Διάφορα Orientalia όπως ανάγλυφοι διακοσμημένοι δίσκοι, περίτμητα πλακίδια (λ.χ. σφίγγα, αίγαγροι κ.ά.), κεφαλάκια ανθρώπινων μορφών, κ.ά., κυρίως από ελεφαντόδοντο, Φοινικικά κοσμήματα και άλλα μικροαντικείμενα από την Ανατολή, ανάμεσά τους δύο μικρά κεφαλόμορφα περίαπτα γενειοφόρων μορφών από υαλόμαζα.

• Περί τα 70 πήλινα ειδώλια [κυρίως καθήμενες γυναικείες μορφές].

• Πολυάριθμα ακέραια αγγεία και πολλά θραυσμένα, εισαγμένα από διάφορες περιοχές του Αιγιακού χώρου. Τα περισσότερα φέρουν διακόσμηση και εικονογραφικές παραστάσεις Αναφέρονται ενδεικτικά: Αττικά μελανόμορφα, ορισμένα υψηλής τέχνης και μάλιστα γνωστών ζωγράφων [λ.χ. μία μελαμβαφής κύλικα τύπου Σιάννων διακοσμείται εξωτερικά με σκηνή συμποσίου και "ιππικό αγώνα", και το μετάλλιο εσωτερικά με παράσταση Τρίτωνα. Ο καλλιτέχνης ταυτίζεται πιθανότατα με τον Ζωγράφο του Τάραντα και πρόκειται για πρώιμο έργο του, χρονολογούμενο γύρω στο 560 π.Χ.], Κορινθιακά, Παριανά ("Μηλιακά"), Χιακά, Ροδιακά, Ανατολικοιωνικά, κ.ά. Συγκαταλέγονται πολλά καλλωπιστικά αγγεία όπως εξάλειπτρα, πυξίδες και αρύβαλλοι, αρυβαλλοειδείς λήκυθοι, καθώς και κύλικες, μικρογραφικά σκυφίδια, κοτύλες, υδρίες, καρποδόχοι, λεκάνες, πινάκια, κ.ά. Επίσης βρέθηκε ένα πλαστικό αγγείο σε σχήμα λαγού (προβλ. παράλληλα από Δήλο, Κόρινθο, Περαχώρα κ.α.).

• Χιλιάδες θαλασσινά κοχύλια (cardium), ορισμένα από τα οποία έφεραν οπή για την ανάρτησή τους με ασημένιο σύρμα. Βρέθηκαν και αρκετά κοράλλια με ασημένιο σύρμα και δακτύλιους για την ανάρτησή τους. Τέλος, αρκετά οστά ζώων (συμπεριλαμβάνονται πολυάριθμοι αστράγαλοι) και λίγα πουλιών.

Χρονολόγηση των ευρημάτων

Τα περισσότερα ευρήματα χρονολογούνται στον 7ο και στον 6ο π.Χ. αι., ενώ ορισμένα (λ.χ. κάποια ειδώλια) ενδέχεται να ανήκουν και στον πρώιμο 5ο αι. π.Χ. Μερικά κοσμήματα χρονολογούνται και στη Γεωμετρική περίοδο (8ο π.Χ. αι ή και παλαιότερα), αλλά τούτο δεν σημαίνει υποχρεωτικά ότι η κατασκευή του ναού ή εγκαθίδρυση της λατρείας ανάγονται στην εποχή αυτή. Η συνέχιση της ανασκαφής του ναού ελπίζεται ότι θα δώσει την οριστική απάντηση.

Ταυτότητα της λατρευόμενης θεότητας

Είναι πρόωρο να διατυπωθεί τεκμηριωμένη πρόταση για την ταυτότητα της λατρευόμενης θεότητας. Δεν χωρά αμφιβολίες ότι πρόκειται για γυναικεία θεότητα, το όνομα της οποίας παραμένει ένα ζητούμενο. Εντούτοις, με βάση το είδος των αναθημάτων και τα επιμέρους χαρακτηριστικά της λατρείας, θα μπορούσαμε να προτείνουμε την Άρτεμη ή την Αφροδίτη, μολονότι στο παρόν στάδιο δεν μπορούμε να αποκλείσουμε άλλες θεότητες.

Σημασία της ανασκαφής - Συμπεράσματα

Η μελέτη της κατανομής των ευρημάτων στο χώρο θα επιτρέψει την ανασύσταση της διάταξης των αναθημάτων στο εσωτερικό του αδύτου, καθώς και την αναγνώριση των επιμέρους συνόλων (λ.χ. τα περιδέραια, τα κοσμήματα που ήταν τοποθετημένα μέσα σε ανοικτά αγγεία). Τόσο ο πλούτος όσο και οι ποικίλες και εξωτικές προελεύσεις των ευρημάτων οδηγούν στην αναθεώρηση της εικόνας που είχαμε σχηματίσει για την αρχαία Κύθνο, η οποία προέκυπτε έως τώρα στις λιγοστές φιλολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες.

Από τα παραπάνω καθίσταται φανερό ότι η πρώτη ανασκαφική περίοδος στην αρχαία πόλη της Κύθνου οδήγησε σε μία ιδιαίτερα σημαντική ανακάλυψη. Η επιτυχία αυτή οφείλεται στην εντατική επιφανειακή έρευνα που προηγήθηκε, η οποία (α) έθεσε τις βάσεις για τη διασαφήνιση των πολύ συγκεκριμένων ερευνητικών στόχων του ανασκαφικού προγράμματος (β) οδήγησε στην άριστη γνώση του αρχαιολογικού χώρου και στη συγκρότηση μιας έμπειρης ερευνητικής ομάδας, (γ) καθόρισε τη σωστή επιλογή του προς ανασκαφή χώρου και (δ) επέτρεψε την κατάλληλη προετοιμασία της ανασκαφής και την πρόβλεψη της απαραίτητης υλικοτεχνικής υποδομής.

Καταγραφές - Συντήρηση

Όλα τα ευρήματα έλαβαν αριθμό ευρετηρίου, φωτογραφήθηκαν και καταγράφηκαν συνοπτικά σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων. Μετά το πέρας της φετινής ανασκαφικής περιόδου λήφθηκαν όλα τα ενδεδειγμένα μέτρα για την προστασία των αποκαλυφθέντων αρχιτεκτονικών λειψάνων από τις καιρικές συνθήκες. Θέμα συντήρησης-στερέωσης των αρχαίων που ερευνήθηκαν κατά το 2002 δεν υφίσταται προς το παρόν, καθώς η ανασκαφική έρευνα του Κτιρίου 3 του Μεσαίου Πλατώματος βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο και σώζεται στο μεγαλύτερο τμήμα του στο ύψος της θεμελίωσης. Το άδυτο του ναού του οποίου οι τοίχοι σώζονται σε μέγ. ύψος 1 μ., δεν κινδυνεύει να υποστεί φθορές λόγω του τρόπου και των υλικών κατασκευής του.

Επιστημονικές ανακοινώσεις - Δημοσιεύματα στον τύπο

Η πρώτη επιστημονική παρουσίαση των αποτελεσμάτων της ανασκαφής πραγματοποιήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2002 στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Τα πρώτα αποτελέσματα της ανασκαφής δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό τύπο (Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ (11-12-02), ΤΟ ΒΗΜΑ (18-12-02, Μ. Θερμού), Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (19-12-02), ΤΟ ΕΘΝΟΣ (20-12-02 Μ. Ριτζαλαίου) καθώς και στο διεθνή.

Χρηματοδότηση και ερευνητική ομάδα

Η πρώτη ανασκαφική περίοδος χρηματοδοτήθηκε από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Υπουργείο Αιγαίου. Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η συμβολή του Δήμου Κύθνου, ο οποίος κάλυψε τη στέγαση και τη σίτιση της ερευνητικής ομάδας και μερίμνησε για την επίλυση αρκετών πρακτικών προβλημάτων.

Στην ερευνητική ομάδα του ΙΑΚΑ μετείχαν ο αρχιτέκτων Δρ Αλ. Γούναρης (διδάσκων ΙΑΚΑ), η αρχαιολόγος Χρ. Μητσοπούλου (υπεύθυνη Εργαστηρίου Αρχαιολογίας ΙΑΚΑ), οι υποψήφιοι διδάκτορες αρχαιολογίας του ΙΑΚΑ M. Arjona και J.-S. Gros, οι μεταπτυχιακοί αρχαιολόγοι Μ. Κουτσουμπού και D. Louyot, και 15 φοιτητές της Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η συντήρηση των ευρημάτων ανατέθηκε στον έμπειρο συντηρητή Θ. Μαυρίδη.

Μετά το πέρας της φετινής ανασκαφικής περιόδου το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και ο "Σύλλογος προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων" διέθεσαν συμπληρωματικές πιστώσεις προκειμένου να προχωρήσει δίχως καθυστέρηση η συντήρηση και η καταγραφή των πολυάριθμων ευρημάτων. Οι παραπάνω εργασίες έχουν αρχίσει και προχωρούν με εντατικούς ρυθμούς, με άμεσο στόχο την προκαταρκτική δημοσίευση και μεσοπρόθεσμο την τελική δημοσίευση.

© 1990-2024 "Kythnos Excavation Project."  All Rights Reserved.

Εναλλαγή γλώσσας