Ανασκαφική έκθεση 2005
Κατά το 2005 η πανεπιστημιακή ανασκαφή του Τομέα Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στην αρχαία πόλη της Κύθνου της ομώνυμης νήσου των Κυκλαδων (σημ. Βρυόκαστρο) πραγματοποιήθηκε για τέταρτη περίοδο από 5-30 Σεπτεμβρίου 2005.
Αεροφωτογραφία του ιερού (φωτ. Κ. Μαζαράκη Αινιάνος).
Αποθέτης
Εφέτος συνεχίστηκε η ανασκαφή του ιερού των αρχαϊκών-ελληνιστικών χρόνων. Ολοκληρώθηκε η αποκάλυψη των δύο βωμών καθώς και η έρευνα του πλούσιου αποθέτη που είχε αρχίσει να ανασκάπτεται πέρυσι κατά μήκος του οχυρωματικού τείχους, ιδιαίτερα στη στενή λωρίδα ανάμεσα στο ναό και το τείχος. Ο αποθέτης περιείχε εκατοντάδες αφιερώματα των αρχαϊκών έως και ελληνιστικών χρόνων, ανάμεσά τους πολλά από αυτά ακέραια και πολύτιμα (παρόμοιες κατηγορίες με αυτές που είχαν βρεθεί το 2002 στο άδυτο, δηλ. χρυσά, ασημένια, χάλκινα, γυάλινα, από ορεία κρύσταλλο και ημιπολύτιμους λίθους, φαγεντιανή, ειδώλια και πολυάριθμα αγγεία της αρχαϊκής και κλασικής περιόδου). Νέα κατηγορία αποτελούν οι πολυάριθμοι πίθοι με ανάγλυφες εικονιστικές μυθολογικές παραστάσεις. Ξεχωριστό εύρημα είναι ένα αργυρό νόμισμα Κύθνου του γνωστού τύπου του Απόλλωνος με τη λύρα (πρόκειται για το πρώτο αργυρό νόμισμα Κύθνου που έρχεται στο φως, καθώς ως γνωστόν τα Κυθνιακά νομίσματα της ελληνιστικής περιόδου ήταν χάλκινα). Στο Βόρειο άκρο του αποθέτη, σε επαφή με το οχυρωματικό τείχος, αποκαλύφτηκε κατά χώραν άβαφη πρόχους και δίπλα της αύλαξ προσφορών. Πιθανώς πρόκειται για μια τελετή που έλαβε χώρα κατά το «σφράγισμα» του αποθέτη.
Αναλημματικός τοίχος
Επίσης αποκαλύφτηκε ένας αναλημματικός τοίχος που σώζεται αποσπασματικά. Εκκινεί από τη ΝΑ γωνία του ανδήρου του ναού και καταλήγει λοξά στον οχυρωματικό περίβολο. Ίσως αντιπροσωπεύει το αρχικό Ανατολικό όριο του τεμένους, πριν την κατασκευή του τείχους. Ένας δεύτερος πρόχειρος τοίχος αντιστήριξης εκκινεί από την ίδια γωνία του ανδήρου και βαίνει κάθετα προς το τείχος (προφανώς χρησίμευε για τη συγκράτηση του αποθέτη).
Ανασκαφή του αποθέτη σε επαφή με το τείχος.
Ανασκαφή της περιοχής ανάμεσα στο ναό και το τείχος.
Περιοχή ανάμεσα στο ναό και το τείχος
Η εσωτερική παρειά του τείχους αποκαλύφτηκε σε ολόκληρο το μήκος του ανατολικού ορίου του τεμένους. Σώζεται κατά τόπους σε ύψος 3μ και σε αρκετά σημεία οι λίθοι του έχουν μελανή απόχρωση εξαιτίας της επαφής με τα πυρακτωμένα χώματα του αποθέτη, τα οποία αναμφίβολα προέρχονταν από τον καθαρισμό της περιοχής των βωμών (βλ. και παρουσία πληθώρας καμένων οστών ζώων). Η σχέση του τείχους με το Α ανάλημμα του ναού μας πείθει ότι ο οχυρωματικός περίβολος κτίστηκε αργότερα από το ναό. Στο Βόρειο μισό της στενής λωρίδας που σχηματίζεται ανάμεσα στο ναό και το τείχος βρέθηκαν πολυάριθμοι πεσμένοι λίθοι που προέρχονται από το Α ανάλημμα του ναού. Η παρουσία μικρών ορθογωνισμένων λίθων πιστοποιεί ότι ο περιφερικός αυτός τοίχος περιέτρεχε αρχικά το ναό.
Θεμελιο δυτικα του ναου
Μικρή τομή διενεργήθηκε σε επαφή με το ευτελές θεμέλιο που είχε αποκαλυφθεί το 2004 σε απόσταση 1μ δυτικά της πρόσοψης του ναού. Η κατασκευή αυτή δεν ξεπερνά σε πλάτος τα 0,30μ και δεν διαθέτει «πρόσωπο» στα δυτικά. Πιθανότατα πρόκειται για αναλημματικό τοίχο που σχετίζεται με την κατασκευή του ανδήρου του ναού. Αν η υπόθεση αυτή αποδειχτεί ορθή, τότε το άνδηρο πρέπει να προηγείται κατασκευαστικά, αλλά λαμβάνει υπόψη του το ναό, ο οποίος πρέπει να κτίστηκε αμέσως μετά.
Μεταξύ των κινητών ευρημάτων συγκαταλέγονται και ορισμένα graffiti. Ένα από αυτά, χαραγμένο στο κάτω μέρος της βάσης μικρού ανοικτού αγγείου της αρχαϊκής περιόδου, σώζει δύο γράμματα ΑΡ[… Μολονότι η υπόθεση ότι αναγράφεται η λατρευόμενη θεότητα, η Άρτεμις, είναι ελκυστική, εντούτοις δεν μπορεί να αποδειχτεί στο παρόν στάδιο της έρευνας.
Αεροφωτογραφηση
Με το πέρας των ανασκαφικών ερευνών πραγματοποιήθηκε αεροφωτογράφηση του Βρυοκάστρου και της ανασκαφής από ελικόπτερο του Πολεμικού Ναυτικού.
Ενάλιες έρευνες στο αρχαίο λιμάνι
Παράλληλα, το 2005, διενεργήθηκε υποβρύχια αναγνωριστική έρευνα του αρχαίου λιμανιού, διάρκειας μιας εβδομάδας (26-30 Σεπτεμβρίου). Πρόκειται για την πρώτη υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα που διενεργείται από ελληνικό ΑΕΙ. Σε αυτήν πήραν ενεργό μέρος ο Καθηγητής Αλ. Μαζαράκης Αινιάν, φοιτητές του τμήματος ΙΑΚΑ, πτυχιούχοι αρχαιολόγοι, αρχιτέκτων, καθώς και εργατοτεχνίτες της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων. Την ευθύνη και τον συντονισμό του όλου προγράμματος είχε ο Δρ Δημήτρης Κουρκουμέλης. Η έρευνα υποστηρίχτηκε ποικιλοτρόπως από το Καταδυτικό Κέντρο της Κύθνου "Aqua Team", με επικεφαλής τον δύτη Μάνθο Μαρά.
Αναγνωριστηκή υποβρύχια αρχαίου λιμανιού: μετρήσεις.
Άποψη του κυματοθραύστη.
Εντοπίστηκαν και αποτυπώθηκαν διάφορα λιμενικά έργα (ένας εντυπωσιακός λιμενοβραχίονας διαστ. περ. 100Χ30μ σε βάθ. 10-12μ και λείψανα οικοδομημάτων – τα τελευταία σε απόσταση περ. 50 μ από τη σημερινή ακτογραμμή). Τα αρχιτεκτονικά λείψανα αποτυπώθηκαν και εντάχθηκαν στο υπάρχον τοπογραφικό διάγραμμα του αρχαίου λιμανιού.
Συμμετέχοντες - Χρηματοδότηση
Στις εργασίες συμμετείχαν οι παλαιοί και έμπειροι συνεργάτες του προγράμματος, Χριστίνα Μητσοπούλου (αρχαιολόγος), Δημήτρης Κουρκουμέλης (αρχαιολόγος της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων και διδάσκων του τμήματος ΙΑΚΑ), Αλέξανδρος Γούναρης (αρχιτέκτων της Β ΕΠΚΑ και διδάσκων του τμήματος ΙΑΚΑ), Θόδωρος Μαυρίδης (συντηρητής), πτυχιούχοι αρχαιολογίας της Ελλάδας και του εξωτερικού, καθώς και περίπου 30 προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές της Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, του Πανεπιστημίου Αθηνών και πανεπιστημίων της Γαλλίας. Ιδιαιτέρως μνημονεύονται οι συνεργάτες μεταπτυχιακοί φοιτητές Γ. Βήτος, Χ. Κουκουλίδου, Μ. Μουρτιάδου, Μ. Πανάγου, Γ. Χιώτης και η αρχαιολόγος Μ. Κουτσουμπού.
Ερευνητική ομάδα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, 2005.
Το πρόγραμμα κατά το 2005 στηρίχθηκε οικονομικά από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το Υπουργείο Αιγαίου, το Δήμο Κύθνου και το Ίδρυμα Ψύχα. Το ανασκαφικό πρόγραμμα του Βρυοκάστρου πραγματοποιείται σε συνεργασία με την ΚΑ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων.