Ανασκαφική έκθεση 2021

Η συνεργατική ανασκαφική έρευνα του Τομέα Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού στο Βρυόκαστρο της Κύθνου οδήγησε και φέτος το καλοκαίρι σε εξαιρετικά σημαντικά αποτελέσματα (υπενθυμίζεται ότι η πανεπιστημιακή ανασκαφή άρχισε το 2002). Η πρώτη περίοδος του νέου πενταετούς ανασκαφικού προγράμματος (2021-25) διήρκεσε έξι εβδομάδες, από 2 Ιουνίου έως 7 Αυγούστου. Η θέση ταυτίζεται με την αρχαία πόλη της Κύθνου που κατοικήθηκε αρχικά κατά την Πρωτοκυκλαδική περίοδο (3η χιλιετία) και στη συνέχεια ξανά αδιάκοπα από τον 12ο αιώνα π.Χ. έως τον 7ο αιώνα μ.Χ.

Οι εργασίες φέτος επικεντρώθηκαν στους τρεις τομείς που ερευνούμε από το 2018: α) το μνημειώδες ιερό των Γεωμετρικών-κλασικών χρόνων, β) το επίμηκες Κτίριο 2 της ύστερης αρχαιότητας και γ) την τρίκλιτη πρωτοβυζαντινή βασιλική. Τα αποτελέσματα υπήρξαν και φέτος ιδιαίτερα σημαντικά.

Ι. AΝΑΣΚΑΦΗ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ

Οι φετινές εργασίες εστίασαν στην ανασκαφή ορισμένων κτιρίων της Ακρόπολης της αρχαίας πόλης. Προηγήθηκαν εκτεταμένοι καθαρισμοί από τη βλάστηση και απομάκρυνση διάσπαρτων λίθων που επέτρεψαν να αναγνωρισθούν πολυάριθμα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα.

Νότιος τομέας

Τόσο η φύση των καταλοίπων όσο και τα λιγοστά ευρήματα επιτρέπουν να εικάσουμε ότι το Νότιο τμήμα της ακρόπολης προοριζόταν για ενδιαιτήματα ίσως στρατιωτικού χαρακτήρα. Εδώ θα ήταν δυνατόν να αναζητηθεί και η έδρα της Μακεδονικής φρουράς που εγκατάστησε στην Κύθνο το 201 π.Χ. ο Φίλιππος Ε’.

Ανασκάφτηκαν εν μέρει δύο κτιριακά συγκροτήματα (Κτίρια 1 και 2) (σχ. 5, εικ. 2) που φαίνεται ότι οικοδομήθηκαν στα πρώιμα αρχαϊκά χρόνια και παρέμειναν σε χρήση έως τουλάχιστον και την ελληνιστική περίοδο. Ανασκάφτηκε πλήρως (έως το φυσικό βράχο) το Βόρειο άκρο του Κτιρίου 1. Στην ΒΑ γωνία του απαντήθηκε και στρώμα καταστροφής από πεσμένες κεράμους (εικ. 3). Η απουσία χρονολογήσιμης κεραμεικής δεν επιτρέπει προς το παρόν τον προσδιορισμό του χρόνου εγκατάλειψης του κτιρίου. Το Κτίριο 2 αποκαλύφθηκε επιφανειακά μόνον. Πρόκειται για ορθογώνιο κτίριο με δύο χώρους και έναν τρίτο μικρό τριγωνικό χώρο στα Νότια. Κάποιοι τοίχοι φαίνεται ότι τέμνουν εγκάρσια το βόρειο πέρας τόσο του Κτιρίου 1 όσο και 2 (θα ερευνηθούν το 2022). Τέλος, παράλληλα με το Κτίριο 2 βαίνει ισχυρός αναλημματικός τοίχος που άρχισε να αποκαλύπτεται φέτος αλλά θα ερευνηθεί και αυτός περαιτέρω το 2022.

Σε ολόκληρη την περιοχή που εκτείνεται Βόρεια των Κτιρίων 1 και 2 πραγματοποιήθηκαν συστηματικοί καθαρισμοί από τη λιγοστή βλάστηση και κυρίως τους διάσπαρτους πεσμένους λίθους. Φάνηκαν πολυάριθμοι τοίχοι και χώροι που θα ερευνηθούν κατά το 2022.

Βόρειος τομέας

Αντίθετα, το Βόρειο τμήμα του πλατώματος καταλαμβάνει ιερό, το οποίο είχε ταυτιστεί από την περίοδο των επιφανειακών ερευνών της δεκαετίας 1990, με βάση τον χαρακτήρα των επιφανειακών ευρημάτων, με ιερό της Δήμητρας.

Στο ιερό αποκαλύφθηκαν φέτος τέσσερα κτίρια (αρ. 3-6) και ένας αναλημματικός τοίχος στα Ανατολικά που συνδέει τα Κτίρια 3 και 4. Το Κτίριο 3, μήκους 21 και πλάτους 8,50 μέτρων, με τραπεζιόσχημη τοιχοποιία και μνημειώδη είσοδο στο μέσον του επιμήκη Βόρειου τοίχου, χρονολογείται στην κλασική περίοδο.

Το εσωτερικό του Κτιρίου 3 δεν έχει ακόμη ερευνηθεί πλήρως, και ως εκ τούτου δεν είναι γνωστή ακόμη ούτε η εσωτερική του διαρρύθμιση, ούτε η χρήση. Είναι αξιοσημείωτο ωστόσο ότι το μεγαλύτερο μέρος των αναθημάτων του ιερού προέρχεται από τις επιχώσεις εγκατάλειψης του εν λόγω οικοδομήματος (εικ. 6 πάνω).

Στα Βορειοανατολικά ανασκάφτηκε το διμερές Κτίριο 4, διαστάσεων 7,50 Χ 5,70 μ., που αναμφίβολα ταυτίζεται με ναό, των κλασικών επίσης χρόνων (εικ. 4-5). Στο Δυτικό χώρο, δεξιά του μονολιθικού κατωφλιού της δίφυλλης θύρας, βρέθηκαν τρεις τελετουργικές θήκες από όρθια τοποθετημένες λίθινες πλάκες, τοποθετημένες εν μέρει μέσα σε στρώμα στάχτης που περιείχε πολλά καμένα οστά ζώων.

Από το πίσω (Ανατολικό) δωμάτιο («άδυτο»), προέρχονται επίσης πολλά οστά μικρών ζώων, κυρίως όμως γνάθοι από χοιρίδια (τα περισσότερα ηλικίας περίπου 6 μηνών σύμφωνα με την Κ. Τρανταλλίδου), ένα ψηλό στέλεχος είτε από θυμιατήριο, είτε από πολύμυξο τελετουργικό σκεύος, (εικ. 6, κάτω) καθώς και μια λοπάδα (μαγειρικό σκεύος). Πολλά ακέραια ή σχεδόν ακέραια αναθήματα προέρχονται από τις επιχώσεις των δαπέδων και των δύο αιθουσών.

Ανάμεσα στα δύο αυτά οικοδομήματα, πιθανόν κατά τους ύστερους ελληνιστικούς ή ρωμαϊκούς χρόνους, οικοδομήθηκαν τα δύο σχεδόν τετράγωνα κτίρια, 5 και 6, που έχουν αντικρυστές εισόδους. Το Δυτικό Κτίριο 6 (διαστ. 4,85 Χ 4,25 μ.) διαμορφώνεται εσωτερικά σε τουλάχιστον τρία βαθμιδωτά επίπεδα, πιθανώς για την εξυπηρέτηση λατρευτικών σκοπών (ορισμένες ενδείξεις οδηγούν στην υπόθεση ότι το Κτίριο 3 δεν ήταν πλέον σε χρήση). Το Ανατολικό Κτίριο 5 (διαστ. 3,80 Χ 3,30 μ.) περιείχε ως γέμισμα κάτω από το δάπεδό του πολλούς ακέραιους λύχνους αρχαϊκών, κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, καθώς και ποικίλα αναθήματα (κυρίως χάλκινα κοσμήματα και πήλινα ειδώλια). Τέλος, ανάμεσα στον κυρίως ναό (αρ. 4) και τα Κτίρια 5 και 3 διαμορφώνεται ένα ανάλημμα με είσοδο από τα Ανατολικά, που οριοθέτησε κάποια στιγμή, κατά την μακρόχρονη πορεία χρήσης του ιερού (7ο αιώνα π.Χ. έως 3ο – 4ο αιώνα μ.Χ.) έναν εκτεταμένο αποθέτη που περιείχε αναρίθμητα αναθήματα.

Η ακριβής χρήση και η χρονολόγηση όλων των αποκαλυφθέντων οικοδομημάτων θα προσδιοριστεί όταν θα ολοκληρωθεί η μελέτη των ευρημάτων και των ανασκαφικών δεδομένων. Εν γένει, η έρευνα του εσωτερικού των κτιρίων οδήγησε στην εύρεση πολυάριθμων αναθημάτων. Ο κύριος όγκος προέρχεται ωστόσο από το επίμηκες Κτίριο 3 και από τον αποθέτη.

Σημειώνουμε πολλές εκατοντάδες από πήλινα αρχαϊκά-ελληνιστικά ειδώλια, πολλά από αυτά ακέραια (γυναικεία και παιδικά, λιγότερα ανδρικά, ιδιαίτερα ηθοποιών και συμποσιαστών, ερμαϊκές στήλες, χοιρίδια, χελώνες κ.ά.), εξίσου πολλούς λύχνους αρχαϊκών-ρωμαϊκών χρόνων και πολύμυξα τελετουργικά σκεύη, δακτυλιόσχημους «κέρνους» με επίθετα μικρογραφικά αγγεία, πλήθος επίθετων μικρογραφικών υδριών που έχουν αποκολληθεί από τελετουργικά σκεύη, εξαιρετικής ποιότητας κεραμεική, κυρίως Αττική μελανόμορφη και ερυθρόμορφη (υδρίες, κάλπεις κλπ.), αλλά και άλλων εργαστηριακών κέντρων (Κορινθιακά, Κυκλαδικά και Ανατολικού Αιγαίου). Στα αναθήματα συγκαταλέγονται και ορισμένα χάλκινα, αργυρά, οστέινα, και υάλινα κοσμήματα, μαρμάρινα αγγεία (φιάλες, πυξίδες), κ.ά.

Αρκετά κύπελλα πρώιμων ρωμαϊκών χρόνων προερχόμενα από το εσωτερικό του ναού (Κτιρίου 4), ταυτίζονται ως τελετουργικά καθώς έχουν επιγραφές που χαράχθηκαν πριν την όπτηση και αποτελούν αναθήματα γυναικών, ενώ επιβεβαιώνουν ότι το ιερό ήταν αφιερωμένο στη λατρεία τόσο της Δήμητρας όσο και της Κόρης (εικ. 11:1). Για τη χρονολόγηση των αγγείων βλ. γενικά J.W. Hayes, Handbook of Mediterranean Roman Pottery, London 1997, 67-69, pl. 24, fig. 27. Πρβλ. Αγορά Αθηνών σε context των μέσων του 1ου αι. μ.Χ. (H.S. Robinson, Pottery of the Roman Period: Chronology, Athenian Agora V, Princeton 1959, 27, G43, pl. 4).

Όπως αναμενόταν, πολλά από τα προαναφερθέντα αναθήματα παραπέμπουν έμμεσα ή άμεσα στη λατρεία των δύο θεοτήτων, καθώς και διάφορα μεμονωμένα ευρήματα όπως ένα ειδώλιο κιστοφόρου και ένα σπάραγμα μαρμάρινου χεριού αγαλματίου Κόρης (;) που κρατά δάδα.

ΙΙ. ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ, ΜΕΛΕΤΗ, ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ

Συνεχίστηκε κατά το 2021 η μελέτη των κινητών ευρημάτων από τους αρχαιολόγους, μέλη της ερευνητικής ομάδας. Στην αποθήκη, λόγω της πανδημίας Covid-19, εργάστηκαν λίγοι μελετητές.

Τέλη Ιουλίου πραγματοποιήθηκε εκ νέου ολιγοήμερη συμπληρωματική μελέτη των αργυρών ευρημάτων από τις παλαιότερες ανασκαφές του αρχαϊκού ιερού από τον Δρα Γεωλογίας Μάρκο Βαξεβανόπουλο (παν/μιο της Lyon) και δρομολογήθηκε η εργαστηριακή μελέτη των χρυσών υπό την επίβλεψη του καθ. Γιώργου Φακορέλλη στο παν/μιο Δυτικής Αττικής.

Επίσης συνεχίστηκε η συντήρηση των κινητών ευρημάτων από τους συντηρητές Ελευθέριο Κοσμίδη και τον βοηθό του κ. Παναγιώτη Παπαβασιλείου. Όλα τα σημαντικά ευρήματα από την ανασκαφή στο Βρυοκαστράκι των ετών 2018-20 έχουν πλέον συντηρηθεί, ενώ συντηρήθηκαν πολλά ευρήματα της φετινής ανασκαφικής περιόδου.

Έγινε τακτοποίηση όλων των διάσπαρτων λίθων που προήλθαν από την ανασκαφή και κτίστηκαν αναλημματικοί τοίχοι – αναβαθμίδες σε σημεία του χώρου που αυτά δεν δημιουργούν προβλήματα.

ΙΙΙ. ΔΙΑΧΥΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΕΡΕΥΝΩΝ - ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

Διάχυση πληροφορίας

Για τα αποτελέσματα της ανασκαφής του 2021 βλ. το επίσημο Δελτίο Τύπου που δημοσιεύτηκε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας στις 5/10/21 και στην Athens Voice στις 1/10/21.

Πανεπιστήμιο Οξφόρδης. Διαδικτυακή διάλεξη για τις αρχαιολογικές έρευνες στην αρχαία πόλη της Κύθνου, 5 Νοεμβρίου 2020, και ώρα 15:00.

Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών. Διαδικτυακή διάλεξη για τις αρχαιολογικές έρευνες στην αρχαία πόλη της Κύθνου, 21 Απριλίου 2021 και ώρα 17:00.

Στις 21 Μαΐου 2021 παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα της ανασκαφικής περιόδου 2020 σε ημερίδα του Έργου του Τομέα Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στο Βόλο (διαδικτυακή εκδήλωση).

Α. Μαζαράκης Αινιάν & Δ. Αθανασούλης, «Ανασκαφές στην νησίδα Βρυοκαστράκι της Κύθνου (2018- 2020)». Ανακοίνωση στα πλαίσια του Δ' Κυκλαδολογικού Συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στην Τήνο, την Παρασκευή 24/9/21.

Συνέντευξη για τις ανασκαφές του 2021 στην Κύθνο στο ραδιόφωνο (Πρώτο Πρόγραμμα, Μπλε σαν Πορτοκάλι, Τετάρτη 27 Οκτωβρίου, ώρα 17.00-18.00).

Τέλος, σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη κ. Γιάννη Σπηλιόπουλο ετοιμάζουμε ντοκιμαντέρ με θέμα την ανασκαφή στο Βρυόκαστρο της Κύθνου.

Δημοσιεύσεις

Η Ευαγγελία Κολοφωτιά ολοκλήρωσε τη διπλωματική εργασία της με θέμα «Η κεραμική από το Κτίριο 1 του Μεσαίου Πλατώματος της Άνω Πόλης της Κύθνου (Βρυόκαστρο)» (υποστήριξη 24/06/2021). Μαζί με την αντίστοιχη διπλωματική εργασία της Ελένης Μακεδόνα με θέμα τα κινητά ευρήματα του Κτιρίου 2, που ολοκληρώθηκε στις 27/2/2020, θα συμπεριληφθούν στην τελική δημοσίευση της έρευνας των δύο Κτιρίων 1 και 2 και της αρχαίας δεξαμενής του Μεσαίου Πλατώματος (υπό προετοιμασία).

Η δίτομη μονογραφία (τελική δημοσίευση) των κεραμεικών ευρημάτων και των ειδωλίων από το ιερό (Κτίριο 3) του Μεσαίου Πλατώματος βρίσκεται υπό εκτύπωση από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας. Τα περιεχόμενα του βιβλίου είναι τα ακόλουθα:

• Πρόλογος – Εισαγωγή
• Τα ανασκαφικά δεδομένα — Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν
• Η γραπτή κεραμεική του 7ου και 6ου αιώνα π.Χ. (Αττική, νησιωτικός χώρος) — Μαρία Κουτσουμπού
• Η ανάγλυφη κεραμεική — Αλεξάνδρα Αλεξανδρίδου
• Η Κορινθιακή κεραμεική — Μαρία Πανάγου
• Αττική μελανόμορφη και ερυθρόμορφη κεραμική — Δημήτρης Παλαιοθόδωρος
• Η μελαμβαφής κεραμεική των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων — Αλεξάνδρα Αλεξανδρίδου
• Η μελαμβαφής κεραμεική της Ελληνιστικής περιόδου — Παναγιώτα Τσιλογιάννη
• Άβαφη κεραμεική — Παναγιώτα Τσιλογιάννη
• Σκύφοι με ανάγλυφη διακόσμηση — Παναγιώτα Τσιλογιάννη
• Πήλινοι λύχνοι — Παναγιώτα Τσιλογιάννη
• Πήλινα ειδώλια — Άννα Αλεξανδροπούλου
• Γενικά Συμπεράσματα
• Βιβλιογραφία
• Πίνακες

Υπό δημοσίευση είναι και τα εξής άρθρα:

• Α. Μαζαράκης Αινιάν, Δ. Κουρκουμέλης, Εύ. Χαραλαμπίδου, «Υποβρύχιες έρευνες στο αρχαίο λιμάνι της Κύθνου», στο Γ΄ Διεθνές Κυκλαδολογικό Συνέδριο: Οι Κυκλάδες στη διαχρονία: Χώρος-Άνθρωποι, Ερμούπολη Σύρου, 25-29.5.2016.
• Α. Μαζαράκης Αινιάν, «Ανασκάπτοντας το Ασκληπιείο και το Αφροδίσιο της Κύθνου (2015-2018)», στο Περὶ τῶν Κυκλάδων νήσων: Το Αρχαιολογικό Έργο στις Κυκλάδες, Διεθνές Συνέδριο Αθήνα 22-26/11.2017.
• Α. Μαζαράκης Αινιάν, Ιφ. Λεβέντη, «Ιερά της Άνω Πόλης της Κύθνου: πρώτη προσπάθεια ανασύνθεσης του χαρακτήρα της λατρείας», στο Ιερά και λατρείες στο Αιγαίο, Διεθνές Συνέδριο, Λήμνος 11-14 Σεπτεμβρίου 2019.

IV. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ

Το ανασκαφικό-ερευνητικό πρόγραμμα Κύθνου στηρίχτηκε οικονομικά το 2021, από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, τη ΓΓ Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, τον Δήμο Κύθνου και από τον χορηγό κ. Αθανάσιο Μαρίνο. Ο Δήμος Κύθνου καλύπτει το ενοίκιο του σπιτιού της ανασκαφής στη Χώρα, ενώ παραχώρησε και φέτος το Δημοτικό Σχολείο της Χώρας για τις ανάγκες του προγράμματος. Ο Καπετάνιος του «Mαρμάρι Express» διέθεσε δωρεάν ακτοπλοϊκά εισιτήρια στα μέλη της ερευνητικής ομάδας. Ειδικότερα, ο κ. Μαρτίνος κάλυψε σχεδόν όλες τις δαπάνες μετακινήσεων, στέγασης και σίτισης των μελών της ερευνητικής ομάδας, τα ημερομίσθια των εργατοτεχντιτών και αγορές υλικών ανασκαφής και συντήρησης.

V. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

Το νέο πενταετές ανασκαφικό πρόγραμμα στο Βρυόκαστρο Κύθνου διενεργείται υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας Αλεξάνδρου Μαζαράκη Αινιάνος και του Εφόρου Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Δρος Δημήτρη Αθανασούλη. Στις φετινές εργασίες συμμετείχαν 35 προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και άλλων ΑΕΙ (ΕΚΠΑ, ΑΠΘ, Καλαμάτας, παν/μίου Κύπρου, Paris 4, Kings College), καθώς και νέοι αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, συντηρητές, φωτογράφοι (εικ. 12α-β). Μεταξύ των συνεργατών που συμμετείχαν στις έρευνες στο πεδίο συγκαταλέγεται η  αρχαιολόγος της ΕΦΑ Κυκλάδων Δ. Παπαγγελοπούλου. Εργάστηκαν ακόμη στο πεδίο (και την Αρχαιολογική Συλλογή) ο Ελευθέριος Κοσμίδης (συντηρητής του προγράμματος από το 2008 κ.ε.) και Παναγιώτης Παπαβασιλείου (συντηρητής, βοηθός του Ε.Κ.), ο Γιώργος Χιώτης (αρχαιολόγος και τοπογράφος), ο Γουλιέλμος Ορεστίδης (αρχιτέκτων), η Μυρτώ Τοπάλη (αρχιτέκτων) και ο Κώστας Ξενικάκης (αεροφωτογραφίσεις  και φωτογραφίες ευρημάτων). Στις εργασίες τηρήθηκαν όλα τα ενδεδειγμένα υγειονομικά πρωτόκολλα. Τα οστά ζώων μελέτησε η Δρ Κατερίνα Τρανταλίδου και τα ανθρώπινα οστά από παλαιότερες ανασκαφές της ΕΦΑ Κυκλάδων της περιοχής του νεκροταφείου της Επισκοπής (ανασκαφές Δρος Στ. Σαμαρτζίδου) η Δρ Ελεάννα Πρεβεδώρου.

Τις έρευνες στήριξαν το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, η ΕΦΑ Κυκλάδων, η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, ο Δήμος Κύθνου, και κυρίως ο κύριος Θανάσης Μαρτίνος. Σημειώνεται ότι το 2021 η «ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ - Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανασίου & Μαρίνας Μαρτίνου» αγόρασε υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου σημαντικές εκτάσεις στο Βρυόκαστρο που αφενός επέτρεψαν την απρόσκοπτη συνέχιση των ανασκαφικών εργασιών και αφετέρου θα οδηγήσουν, ύστερα από 30 χρόνια ερευνών πεδίου, στην δημιουργία ενός οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου, που θα λειτουργεί παράλληλα με το Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού, έργο εξαιρετικά σημαντικό για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύθνου, το οποίο υλοποιείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ/Περιφέρεια Ν. Αιγαίου. Το μουσείο πρόκειται να εγκαινιαστεί εντός του 2022, συμπωματικά 20 χρόνια μετά την έναρξη των χερσαίων και ενάλιων ανασκαφών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και του Υπουργείου Πολιτισμού στην αρχαία πόλη του νησιού.

© 1990-2024 "Kythnos Excavation Project."  All Rights Reserved.

Εναλλαγή γλώσσας