Η έρευνα του 2013

Ανασκαφικές εργασίες, 2013.

Η δεύτερη ανασκαφική περίοδος στη θέση Κεφάλα στη Σκιάθο πραγματοποιήθηκε από τις 2 έως τις 15 Σεπτεμβρίου 2013 από το ΙΑΚΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σε συνεργασία με την ΙΓ΄ ΕΠΚΑ. Επικεφαλής της ομάδας του πανεπιστημίου ήταν ο Καθ. Α. Μαζαράκης Αινιάν και της ΙΓ΄ ΕΠΚΑ η Δρ Α. Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου. Λόγω οικονομικών και πρακτικών δυσχερειών η διάρκεια της ανασκαφής περιορίστηκε φέτος σε δύο εβδομάδες.

Πριν την έναρξη των ανασκαφικών εργασιών, επαναλήφθηκε η χάραξη και υλοποίηση του καννάβου σε διάφορα σημεία του πλατώματος, ενώ ολοκληρώθηκε νέο τοπογραφικό σχέδιο από τον τοπογράφο Βασίλη Tσουρτσούλη και τους συνεργάτες του. Εκτός από το πλάτωμα, το τοπογραφικό επεκτάθηκε ώστε να περιλαμβάνει και την περιοχή νοτιοανατολικά του οικισμού, όπου εκτείνεται ο όρμος του Ξάνεμου, καθώς εκεί εντοπίστηκε το 2012 παιδικός εγχυτρισμός.

Το 2013 οι ανασκαφικές εργασίες διενεργήθηκαν σε τρεις τομείς.

1. Περιοχή έξω από το Τείχος στο σημείο Τ1.1

ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ IE 16Β.

Στρώμα κεράμων στο Τετράγωνο ΙΕ 16 Β.

Οι ανασκαφικές εργασίες στην περιοχή του οχυρωματικού τείχους στη θέση Τ1.1 συνεχίστηκαν κατά τη φετινή ανασκαφική περίοδο, αλλά είχαν διάρκεια μόνο λίγες μέρες. Στόχος τους ήταν η περαιτέρω διερεύνηση του στρώματος των πεσμένων κεράμων λακωνικού τύπου. Διαπιστώθηκε ότι οι κέραμοι καταλαμβάνουν μια ευρεία έκταση εκτεινόμενη προς νότο. Στην παρούσα φάση και μέχρι την πλήρη αποκάλυψη του στρώματος αυτού, οι κέραμοι αποφασίστηκε να μην αφαιρεθούν.

Τα κεραμεικά ευρήματα από το τετράγωνο αυτό δεν ήταν πολλά. Πρόκειται κυρίως για θραύσματα της αρχαϊκής περιόδου, μεταξύ των οποίων αξίζει να αναφερθεί ακέραιο, αττικό, μελαμβαφές φιαλίδιο με δακτυλιόσχημη βάση του 5ου αιώνα π.Χ.

Η φετινή ανασκαφή επιβεβαιώνει την εικόνα που είχε δημιουργηθεί ήδη από τα προηγούμενα έτη. Συγκεκριμένα, φαίνεται ότι στο σημείο αυτό βρισκόταν ενδεχομένως μια από τις πύλες της οχύρωσης, ενώ στην εσωτερική πλευρά του τείχους πρέπει να υπήρχαν κάποιοι στεγασμένοι, ορθογώνιοι χώροι, ο ρόλος και λειτουργία των οποίων δεν είναι δυνατόν να αποσαφηνιστούν, χωρίς τη συνέχιση των εργασιών στο σημείο αυτό.

2. Εσωτερικά της οχύρωσης ("Κάτω Πόλη")

ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ KΓ 19. Κτήρια Α & Β.

Τα Κτήρια Α και Β από ΒΔ.

Ύστερα από τα ενδιαφέροντα ευρήματα που ήρθαν στο φως το 2012 εντός του όμορου τετραγώνου ΚΒ 19, σε επαφή με το τείχος (Τ1.3) αποφασίστηκε η επέκταση των εργασιών στο τετράγωνο ΚΓ 19 στα ανατολικά. Στόχος ήταν η πλήρης αποκάλυψη του ελλειψοειδούς κτηρίου, η νότια πλευρά του οποίου εφάπτεται με την ανώτερη εσωτερική παρειά του οχυρωματικού τείχους Τ1.3. Η κατασκευή αυτή (Τ8) πήρε φέτος το συμβατικό όνομα «Κτήριο Α».

Η διερεύνηση του νέου τετραγώνου έφερε στο φώς αμέσως μετά την αφαίρεση του επιφανειακού στρώματος τμήμα δεύτερου κτηρίου (Κτήριο Β). Συγκεκριμένα αποκαλύφθηκε η νοτιοδυτική γωνία του. Ανασκάφηκαν τμήματα του δυτικού (Τ12) και νότιου τοίχου (Τ13) του αλλά και μεγάλο τμήμα του εσωτερικού του. Πρόκειται για ορθογώνιο κτήριο με αποκ. διαστάσεις 1,80 στη δυτική του πλευρά και σωζ. μήκος 4,56 μ. στη νότια. Οι τοίχοι του κτηρίου έχουν ύψος περίπου 0,50 μ. και θεμελιώνονται στο φυσικό βράχο. Αξιοσημείωτο είναι ότι μόνον η τοιχοποιία της εσωτερικής όψης των τοίχων είναι προσεγμένη ενώ η εξωτερική παρειά είναι ιδιαίτερα πρόχειρη. Η ιδιαιτερότα αυτή ενδέχεται να σημαίνει ότι το Κτήριο Β ήταν ημιυπόγειο (ο ορίζοντας χρήσης πρέπει να βρισκόταν περίπου στα 2/3 του ύψους του τοιχοβάτη, καθώς το ανώτερο 1/3 της τοιχοποιίας είναι πιο επιμελημένο).

Εσωτερικά του κτηρίου εντοπίσθηκε στρώμα από πεσμένους πλακοειδείς λίθους που κάλυπταν μια ζώνη πλάτους 0.70 μ. εκτεινόμενη από το νότιο τοίχο του. Αρχικά θεωρήθηκε ότι οι λίθοι αυτοί αποτελούσαν κάποια επένδυση του εσωτερικού των τοίχων. Μια άλλη υπόθεση είναι ότι προέρχονται από την επίπεδη στέγη που έχει καταρρεύσει στο εσωτερικό του κτηρίου (άλλωστε δεν παρατηρήθηκαν κέραμοι). Δεν αποκλείεται ωστόσο να προέρχονται από την Στο δυτικό και κεντρικό τμήμα του κτηρίου πάνω από το επίπεδο των λίθων, αλλά και πάνω από το φυσικό βράχο εντοπίσθηκαν συσσωρεύσεις από ξυλάνθρακα και όστρεα σε στρώμα μαύρου χώματος. Πρόκειται για το στρώμα που εντοπίσθηκε και κατά τα προηγούμενα έτη που φέρει έντονα ίχνη καύσης και μεγάλες συσσωρεύσεις θαλάσσιων οστρέων.

Ελάχιστη κεραμεική προέρχεται από το επίπεδο χρήσης εσωτερικά του κτηρίου, κάτι που δεν επιτρέπει στο παρόν στάδιο της έρευνας την ακριβή χρονολόγησή του. Θραύσματα εμπορικών αμφορέων, αλλά και αρκετή χρηστική κεραμεική της κλασικής κυρίως εποχής εντοπίστηκαν στο ανατολικό εξωτερικό άκρο του κτηρίου σε διαταραγμένο στρώμα.

Ο Νότιος τοίχος Τ13, από ΝΑ. Διακρίνεται η κατώτερη πρόχειρη τοιχοδομία.

Το Κτήριο Β από ΒΑ.

Εσωτερικό Κτηρίου Β από Ανατολάς.

Η επέκταση των εργασιών στο νότιο τμήμα του τετραγώνου επέτρεψε την περαιτέρω διερεύνηση του Κτηρίου Α. Επιβεβαιώθηκε ότι πρόκειται για ένα ελλειψοειδές κτήριο με διεύθυνση Β-Ν. 'Εχει μήκος (Α-Δ) 4,05 μ. και πλάτος 3,30 μ. Διατηρείται σε μεγάλο βαθμό, αν και το βορειοανατολικό του τμήμα έχει καταστραφεί από το υστερότερο Κτήριο Β. Ήταν πιθανώς ευρυμέτωπο, με είσοδο στη ΒΔ γωνία (εντός του Τετραγώνου ΚΒ 19) και η ανωδομή του αποτελείτο από ωμόπλινθους. Το γεγονός ότι πυρακτωμένες μάζες πλίνθων βρέθηκαν διάσπαρτες εντός του κτιρίου, αλλά κυρίως πάνω από τον τοιχοβάτη, επιτρέπουν τη διατύπωση της υπόθεσης ότι το κτίριο καταστράφηκε από πυρκαγιά. Τα θραύσματα κεραμεικής που συλλέχθηκαν στο επίπεδο χρήσης και εγκατάλειψης) του κτήρίου ανήκουν κυρίως σε κρατήρες και αγγεία πόσης που μπορούν να τοποθετηθούν στον ύστερο 8ο ή πρώιμο 7ο αιώνα. Στον 7ο κυρίως αιώνα παραπέμπουν και αρκετές από τις αγνύθες που ήρθαν στο φως.

Στο εσωτερικό του Κτιρίου Α, αλλά κάτω από το επίπεδο χρήσης του, εντοπίστηκε σε διάφορα σημεία τμήμα του πρωιμότερου μελανού στρώματος που περιέχει μεγάλες ποσότητες από όστρεα, βότσαλα θαλάσσης μικρού και μεσαίου μεγέθους, αλλά και υπολείμματα ξυλάνθρακα. Τμήμα του στρώματος αυτού είχε ήδη εντοπισθεί νότια του κτηρίου κατά την ανασκαφή μιας στρωματογραφικής τομής σε σχέση με το τμήμα του τείχους Τ1.3 ήδη από το 2010. Εκτός από τα οργανικά κατάλοιπα, εντοπίσθηκαν και αρκετά θραύσματα χαρακτηριστικά κυρίως από αγγεία πόσης με γραπτή διακόσμηση που εκτείνονται χρονολογικά από την Πρωτογεωμετρική έως και την Υστερογεωμετρική περίοδο. Τα υπολείμματα αυτά της καύσης δεν μπορούν να συσχετισθούν με το κτήριο το οποίο φαίνεται να θεμελιώνεται πάνω στο στρώμα αυτό.

Εν γένει, ο αριθμός των χαρακτηριστικών κεραμεικών ευρημάτων ήταν περιορισμένος, αν και εντοπίστηκαν θραύσματα που ανήκουν κυρίως στην Υποπρωτογεωμετρική περίοδο ενός του στρώματος με τα όστρεα. Μεγάλος ήταν ο αριθμός των αγνύθων, κυρίως πυραμιδόσχημων, ενώ από τα διαταραγμένα ανώτερα στρώματα προέκυψε τμήμα από mortarium της Κλασικής περιόδου, αλλά και αθηναϊκό σφονδύλι του 5ου αιώνα π.Χ. με γραπτή διακόσμηση.

3. Παιδική (;) Νεκρόπολη των Αρχαϊκών Χρόνων (Τετράγωνα -Υ25, -Τ25)

ΤΑΦΟΣ Ι.

Το 2012 είχε εντοπισθεί στην περιοχή νοτιοδυτικά του οικισμού, στο νότιο άκρο του όρμου του Ξάνεμου (Τετρ. -Υ25), σε μικρή απόσταση από το πέρας του αεροδιαδρόμου του αεροδρομίου και στο μέσον του χωματόδρομου που βαίνει παράλληλα με την ακτογραμμή, παιδικός εγχυτρισμός σε αμφορέα που είχε αρχικά μόνο σχεδιαστεί. Φέτος ανασκάφηκε συστηματικά και το αγγείο αφαιρέθηκε ακέραιο από την συντηρήτρια Ελένη Ασδεράκη για να ακολουθήσει η συντήρηση και μελέτη του στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου.

Τάφος Ι πριν την έναρξη της ανασκαφής.

Αποκόλληση Τάφου Ι από την Ε. Ασδεράκη.

ΤΑΦΟΣ ΙΙ.

Σε μικρή απόσταση στα ανατολικά του πρώτου εγχυτρισμού, εντός του τετραγώνου -Τ25, εντοπίστηκε ένας ακόμα που ερευνήθηκε συστηματικά. Βρέθηκαν δύο αγγεία τοποθετημένα το ένα μέσα στο άλλο ώστε να δημιουργηθεί ευρύτερη επιφάνεια για την τοποθέτηση του νεκρού βρέφους ή παιδιού. Πρόκειται όπως φαίνεται εκ πρώτης όψεως για έναν αμφορέα και μια χρηστική λεκάνη που μάλλον ανήκουν στην αρχαϊκή περίοδο. Τα αγγεία αφαιρέθηκαν σε πολλά θραύσματα. Ο διαταραγμένος τάφος ήταν μάλλον ακτέριστος ενώ δεν εντοπίστηκαν οστά. Η τοποθέτηση δύο αγγείων κατά αυτό τον τρόπο συναντάται και σε άλλες αρχαϊκές παιδικές νεκροπόλεις της Β. Ελλάδας, όπως δηλώνουν ανάλογα παραδείγματα από τη νεκρόπολη των Αβδήρων.

Η συντήρηση των ταφικών αγγείων θα πραγματοποιηθεί εντός των προσεχών εβδομάδων στο αρχαιολογικό μουσείο του Βόλου οπότε και θα είμαστε σε θέση να τα ταυτίσουμε καλύτερα.

Τάφος ΙΙ, κατά την έναρξη της έρευνας.

Τάφος ΙΙ, σε προχωρημένο στάδιο την έρευνας.

Τοπογραφικές εργασίες (Γ. Χιώτης).

Ηλεκτρονικός κόμβος ανασκαφής

Ο ηλεκτρονικός κόμβος της ανασκαφής μεταφράστηκε και στα αγγλικά από την Α. Αλεξανδρίδου.

Συντήρηση-μελέτη-καταγραφές

Στο αρχαιολογικό μουσείο του Βόλου συνεχίστηκε η συντήρηση των κινητών ευρημάτων των ετών 2012-13 από τους συντηρητές της ΙΓ ΕΠΚΑ. Κατά περιόδους πραγματοποιήθηκαν επίσης καταγραφές και μελέτη του υλικού, με την εποπτεία της Α. Αλεξανδρίδου.

Συμμετέχοντες

Στις εργασίες του 2013 συμμετείχαν ο διευθυντής του προγράμματος από την πλευρά του πανεπιστημίου καθηγητής Α. Μαζαράκης Αινιάν και η αρχαιολόγος Δρ. Αλέξάνδρα Αλεξανδρίδου. Συμμετείχαν επίσης οι φοιτητές της αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ελένη Μαγειράκου, Ελένη Μακεδόνα, Χλόη Παναγή και Ελένη Χατζηνικολάου. Στις εργασίες βοήθησαν οι εργάτες Γιάννης Αμυγδαλάκης, Νίκος Καλογριάς και Γιώργος Κυπαρισσός.

Τα μέλη της ερευνητικής ομάδας του 2013.

Από πλευράς ΙΓ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων συμμετείχαν η προϊσταμένη Δρ Αργυρούλα Ιντζεσίλογλου, η αρχαιολόγος Ελένη Χρυσοπούλου, η συντηρήτρια Ελένη Ασδεράκη και τέσσερεις εργατοτεχνίτες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

Οι έρευνες στηρίχτηκαν οικονομικά από τον Ειδικό Λογαριασμό Έρευνας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Τα έξοδα στέγασης της ερευνητικής ομάδας καλύφθηκαν από τον δημοτικό σύμβουλο Σκιάθου κύριο Θανάση Ζλατούδη. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε και πάλι στον κύριο Βασίλη Ταμπάκη για τη βοήθεια που προσέφερε σε μια σειρά από πρακτικά ζητήματα.

Α. Μαζαράκης Αινιάν
Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας

© 2009-2020: ΠΘ - ΙΑΚΑ