Η έρευνα του 2010

Ο Τομέας Αρχαιολογίας του Τμήματος ΙΑΚΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σε συνεργασία με την ΙΓ' ΕΠΚΑ, πραγματοποίησε για δεύτερη συνεχόμενη περίοδο μικρής διάρκειας επιφανειακές έρευνες στη θέση «Κεφάλα» της Σκιάθου, από 28/6 - 3/7 2010.

Οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν κατά το 2010 ήταν συνοπτικά οι ακόλουθες:

Το ακρωτήρι της Κεφάλας από ΝΔ.

1. Εκπονήθηκε νέο τοπογραφικό διάγραμμα της θέσης από τοπογράφο της ΙΓ’ ΕΠΚΑ.
2. Έγιναν καθαρισμοί και σχεδιάστηκαν τμήματα της όψης και της κάτοψης του οχυρωματικού τείχους στα σημεία Τ1.1, Τ1.2, Τ1.4 και Τ1.7.
3. Έγινε καθαρισμός του καμπύλου τοίχου Τ.4 πλησίον της κορυφής του πλατώματος. Ο καθαρισμός έδειξε ότι ο τοίχος αυτός δεν είναι αρχαίος.
4. Έγινε καθαρισμός στην περιοχή των τοίχων Τ.5-Τ.6. Στο σημείο αυτό είχε γίνει λαθρανασκαφή στο παρελθόν.
5. Στο σημείο Τ1.3 όπου η διάβρωση του πρανούς είναι μεγάλη πραγματοποιήθηκε μικρή «στρωματογραφική τομή» με στόχο να αναγνωριστούν τα επάλληλα στρώματα της κατοίκησης του πλατώματος.
6. Ανάμεσα στα σημεία Τ1.6 και Τ1.7 ερευνήθηκε κιβωτιόσχημη κατασκευή.
7. Έγινε φωτογραφική τεκμηρίωση των σωζόμενων καταλοίπων.
8. Πραγματοποιήθηκε περισυλλογή επιφανειακών ευρημάτων από τον οικισμό της «Κεφάλας».

Α. ΤΟ ΤΕΙΧΟΣ (Τ1.1 - Τ1.7)

Τμήμα του οχυρωματικού περιβόλου σώζεται στις προσβάσιμες από την ξηρά Ν και ΝΑ πλευρές του οικισμού. Ένα τμήμα στα ΝΔ παρουσιάζει αλλεπάλληλες οδοντώσεις (Τ1.6). Η τοιχοποιία στα ορατά τμήματα της οχύρωσης είναι πρώιμη (λίθοι μικρού έως μετρίου μεγέθους, αδρά κατεργασμένοι, κατά τόπους σφήνες [«βύσματα»]). Σε ορισμένα σημεία (ιδιαίτερα στο σημείο Τ1.4) το σωζόμενο ύψος ξεπερνά τα 3 μέτρα. Τμήματα του τείχους ενδέχεται να χρονολογούνται ακόμη και στη γεωμετρική περίοδο. Την υπόθεση αυτή φαίνεται να στηρίζει η παρουσία λίγων οστράκων της υστερογεωμετρικής/πρώιμης αρχαϊκής περιόδου που συλλέχτηκαν μέσα στο «έμπλεκτο» γέμισμα του τείχους στη θέση Τ1.4 κατά τις έρευνες του 2009.

Τμήμα τοίχου Τ1.7.

Ο Τ1.7 από το Νότο.

Φέτος, εξαιτίας των βροχοπτώσεων του χειμώνα φάνηκε ένα ακόμα τμήμα τοίχου στο ΝΔ τμήμα του πλατώματος (Τ1.7). Ο τοίχος αυτός καθαρίστηκε σε μήκος 2,80 μ. και έχει πλ. 0,70 μ. Φαίνεται ότι αποτελεί συνέχεια του οδοντωτού σκέλους του τείχους Τ1.6 που είχε εντοπιστεί πέρυσι.

Τείχος Τ1.1.

Εφέτος πραγματοποιήθηκαν καθαρισμοί στα σημεία του τείχους Τ1.1, Τ1.2 και Τ1.4. Το καλύτερα σωζόμενο τμήμα του τείχους είναι στα ΝΔ (Τ1.1), όπου φαίνεται ότι πρέπει να αναζητηθεί και κάποια πύλη εισόδου. Στο σημείο αυτό σώζεται ικανοποιητικά τμήμα της όψης του τείχους, το «έμπλεκτο» γέμισμα, καθώς και τμήμα εγκάρσιου τοίχου, σωζ. μήκ. 1.04 μ., που ίσως οριοθετεί την περιοχή της εισόδου ή κάποιο προμαχώνα ή πύργο. Τα δύο σκέλη του τείχους στο σημείο αυτό δεν δένουν κατασκευαστικά. Είτε πρόκειται για πύργο ή προμαχώνα, είτε θα πρέπει να δεχτούμε ότι ο Τ1.1 κατασκευάστηκε σε β’ φάση σε σχέση με το τμήμα του τοίχου που τον τέμνει κάθετα στο ΒΔ άκρο του. Μια σειρά λίθων που ακολουθεί διεύθυνση από ΝΑ προς ΒΔ, δηλ. ακολουθεί παράλληλη πορεία με τον Τ1.1 και τέμνει στη νοητή προέκτασή του κάθετα τον προαναφερθέντα εγκάρσιο τοίχο, ενδέχεται να αποτελεί τη ΝΔ όψη του προμαχώνα ή πύργου. Στην περίπτωση αυτή η πύλη θα ήταν δυνατόν να βρίσκεται ανάμεσα στο σημείο αυτό και το οδοντωτό σκέλος του τείχους Τ1.6. Εξωτερικά του τείχους συλλέχτηκαν όστρακα, κυρίως των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων, ενώ αξιοσημείωτη είναι η εύρεση θραύσματος αργυρού ενωτίου(;).

Καθαρισμός τείχους στο σημείο Τ1.1.

Το τείχος στο σημείο Τ1.1 μετά τον καθαρισμό, από ΝΔ.

Το τμήμα τείχους Τ1.2 από ΝΔ.

Τείχος Τ1.2.

Στο σημείο Τ1.2 ο καθαρισμός πιστοποίησε ότι το τείχος εδώ σχηματίζει αμβλεία γωνία και στρέφεται προς Ανατολάς. Το συγκεκριμένο τμήμα του τείχους είναι αρκετά κατεστραμμένο αλλά σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η τεχνική κατασκευής, καθώς διαπιστώθηκε ότι η εσωτερική παρειά του τείχους ποικίλει σε πλάτος ανάλογα με τη διαμόρφωση του φυσικού βράχου.

Τείχος Τ1.3. Στρωματογραφική τομή

Στο σημείο Τ1.3 όπου η διάβρωση του πρανούς είναι μεγάλη πραγματοποιήθηκε μικρή «στρωματογραφική τομή» με στόχο να αναγνωριστούν τα επάλληλα στρώματα της κατοίκησης του πλατώματος. Αναγνωρίστηκαν 6 στρώματα:

Τ1.3. Λεπτομέρεια τομής στρωματογραφίας.

1. Από βάθ. 0,80 μ. από το ύψος περίπου της άσκαφης επιφάνειας έως -1,06 μ. τα χώματα ήταν χαλαρά διαταραγμένα.
2. Από 1.06 μ. – 1,26 μ. υπήρχε στρώμα πεσμένων λίθων που ίσως σχετίζεται με τον οχυρωματικό περίβολο.
3. Τα χώματα από 1,26 μ. – 1,52 μ. ήταν αρκετά σκληρά.
4. Ακολουθούσε, από 1,52 μ. – 1,58 μ., στρώμα με διάσπαρτους μικρούς λίθους.
5. Το στρώμα από 1,58 μ. – 1,76 μ. (και αλλού 1,84 μ.) ήταν χαλαρό και χαρακτηριζόταν από την έντονη παρουσία ξυλανθράκων και θαλασσινών οστρέων. Το στρώμα αυτό περιέχει πολυάριθμα όστρακα της Πρωτογεωμετρικής και Υποπρωτογεωμετρικής περιόδου (10ος – 9ος αι. π.Χ.).
6. Τέλος, ακολουθούσε άλλο στρώμα έως τουλάχιστον το βάθ. 1,86 μ. όπου και η έρευνα διακόπηκε.

Το τείχος στο σημείο Τ1.3 είναι κατεστραμμένο, αλλά σύμφωνα με τις πρώτες ενδείξεις φαίνεται ότι εδράζεται ψηλότερα από το Πρωτογεωμετρικό/Υπο-Πρωτογεωμετρικό στρώμα 5, οπότε πρέπει να είναι υστερότερο.

Τείχος Τ1.4

Τμήμα τείχους Τ1.4 από το Νότο.

Στο σημείο Τ1.4 σώζεται μεγάλο τμήμα του τείχους, σε ύψος 3 μέτρων. Η έρευνα εδώ περιορίστηκε στη συμπλήρωση του σχεδίου της όψης του τείχους που είχε εκπονηθεί το 2009.

Στο τμήμα αυτό διακρίνονται δύο εξωτερικά «πρόσωπα» ανάμεσά στα οποία παρεμβάλλεται το «έμπλεκτο». Η πυκνή βλάστηση δεν επιτρέπει λεπτομερείς παρατηρήσεις. Υποθέτουμε ότι το εσωτερικό τμήμα του τείχους είναι προγενέστερο, ενώ το εξωτερικό ενδέχεται να αποτελεί ενίσχυση του τείχους ή κάποιο προμαχώνα.

Β. ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΜΑΤΟΣ

Κορυφή Πλατώματος (Τ5-Τ6)

Επιφανειακά, στο πλάτωμα της χερσονήσου που είχε αναπτυχθεί ο οικισμός, διακρίνονται ελάχιστα αρχιτεκτονικά λείψανα λόγω της πλούσιας βλάστησης και των επιχώσεων. Στη Β κορυφή, σε επαφή με την κεραία του αεροδρομίου και το υψομετρικό της ΓΥΣ (+57,22 μ.) υπάρχει λάκκος λαθρανασκαφής στο εσωτερικό του οποίου διακρίνονται λείψανα δύο τοίχων που σχηματίζουν ορθή γωνία (Τ5-Τ6) που είχαν ερευνηθεί παλαιότερα από την ΙΓ’ ΕΠΚΑ. Φέτος αποφασίστηκε να καθαριστεί ο χώρος και να τετραγωνιστεί ο λάκκος της λαθρανασκαφής. Η έρευνα έδειξε ότι όπως και στο προαναφερθέν σημείο Τ1.1, έτσι και εδώ οι δύο τοίχοι Τ5 και Τ6 δεν δένουν κατασκευαστικά. Επίσης, η εξωτερική Βόρεια όψη του Τ6 παρουσιάζει τοιχοποιία με μεγαλύτερους λίθους και περισσότερο προσεγμένη απ’ότι η εσωτερική. Ο Τ6 αποκαλύφθηκε σε μήκος 3 μ., έχει ύψος τουλάχιστον 0,95 μ. και πλ. 0,45-0,49 μ. Το αποκλαυφθέν μήκος του Τ5 είναι 3,23 μ. και το πλάτος του κυμαίνεται από 0,40 μ. έως 0,39 μ. (αποκαλ. ύψος 0,72μ.). Τα χώματα ήταν εν γένει διαταραγμένα και περιείχαν σύγχρονα ευρήματα (μεταξύ άλλων πλαστικές σακκούλες) ανάμεικτά με αρχαία (ανάμεσά τους χάλκινο νόμισμα, μεταλλικοί ήλοι, θραύσμα πήλινου ειδωλίου, θραύσματα υάλινων και οστέινων αντικειμένων, κεραμεική κλασικών και ελληνιστικών χρόνων –μεταξύ άλλων θραύσμα από ερυθρόμορφο αγγείο, όστρακο ανάγλυφου σκύφου ελληνιστικής εποχής και όστρακο τύπου Δυτικής Κλιτύος). Δεν είναι προς το παρόν ξεκάθαρο αν πρόκειται για τμήμα της οχύρωσης (πύργος;) ή για κάποια άλλη κατασκευή. Σημαντική είναι η διαπίστωση ότι η κορυφή του πλατώματος ήταν σε χρήση έως και την ελληνιστική περίοδο.

Εργασίες στην κορυφή του πλατώματος (Τ5-Τ6).

Ο λάκκος λαθρανασκαφής και ο Τ5-Τ6, από τα ΝΔ.

Ο λάκκος λαθρανασκαφής και ο Τ5-Τ6, από τα ΝΑ.

Τοίχος Τ4

Λίγο Νοτιότερα διαγράφονται τα όρια καμπυλόγραμμου τοίχου (Τ4) που είχε εντοπιστεί πέρυσι. Ο καθαρισμός του επέτρεψε να διασαφηνιστεί ότι πρόκειται για νεώτερη κατασκευή που δεν σχετίζεται με την περίοδο χρήσης του αρχαίου οικισμού.

Κιβωτιόσχημη κατασκευή

Κιβωτιόσχημη κατασκευή πλησίον του Τ1.7 από Ανατολικά.

Εσωτερικά του τείχους, ανάμεσα στους Τ1.6 και Τ1.7, οι βροχοπτώσεις του χειμώνα έφεραν στο φως τα όρια μικρής κιβωτιόσχημης κατασκευής την οποία αποφασίσαμε να διερευνήσουμε. Το εξωτερικό πλάτος της είναι 55εκ. και το εσωτερικό 32εκ. Το εσωτερικό ήταν διαταραγμένο αλλά παρατηρήθηκαν λίγα ίχνη ξυλανθράκων. Συλλέχτηκαν λίγα όστρακα από άβαφα χρηστικά αγγεία, μεταξύ των οποίων θραύσμα δακτυλιόσχημης βάσης και πυθμένας κοτυλίσκης. Συλλέχθηκαν ακόμη αρκετά οστά, ορισμένα από τα οποία ήταν καμένα. Τα περισσότερα είναι αιγοπροβάτων, ενώ ένα είναι πιθανόν ανθρώπινο. Ανάμεσα στα οστά συγκαταλέγεται και ένας κυνόδοντας. Βρέθηκαν επίσης μερικά όστρεα και τρία μικρά βότσαλα. Μεταξύ των ευρημάτων περιλαμβάνονται και μεταλλικά ευρήματα όπως επιμήκη σιδερένια ελάσματα, τμήματα από στελέχη κυλινδρικής διατομής, θραύσμα από απόληξη χάλκινης τοξωτής πόρπης και θραύσμα χάλκινου ελάσματος με ανάγλυφη διακόσμηση πιθανόν ρόδακα(;). Δεν γνωρίζουμε αν πρόκειται για κιβωτιόσχημη παιδική ταφή ή για εστία, ενδεχομένως λατρευτικού χαρακτήρα. Αν επιβεβαιωθεί ότι το ένα οστό είναι ανθρώπινο, τότε η πρώτη εκδοχή θα είναι πιο πιθανή.

Γ. ΕΥΡΗΜΑΤΑ

Η έρευνα περιλάμβανε και περισυλλογή ευρημάτων εκτός του τείχους (Ζώνες 6-8 Νότια του τείχους [ΟΜ 6-13]. Τα επιφανειακά ευρήματα τεκμηριώνουν ότι η θέση κατοικήθηκε νωρίς, τουλάχιστον από τους πρωτογεωμετρικούς χρόνους. Ορισμένα από αυτά, ιδιαίτερα όσα χρονολογούνται από τον 10ο έως και τον 8ο αι. π.Χ., σύμφωνα και με την προκαταρκτική μελέτη των οστράκων που περισυλλέξαμε, παραπέμπουν στην Εύβοια. Από τα επιφανειακά και πάλι ευρήματα η θέση φαίνεται ότι κατοικήθηκε έως και την κλασική περίοδο, ενώ παρατηρήθηκαν και σποραδικά ευρήματα που ανήκουν στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Τέλος καταγράφηκαν τα επιφανειακά κινητά ευρήματα, τα οποία μεταφέρθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Βόλου. 84 χαρακτηριστικά όστρακα, καθώς και όλα τα μικρά ευρήματα, πήραν αριθμό καταλόγου, συντάχθηκαν περιγραφικά δελτία και φωτογραφήθηκαν.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

Τα μέλη της ερευνητικής ομάδας (2010).

Στις εργασίες του 2010, από πλευράς πανεπιστημίου, συμμετείχαν, ο Καθ. Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν, η Δρ Αλεξάνδρα Αλεξανδρίδου, οι υποψήφιοι διδάκτορες Γιώργος Βήτος και Μαρία Πανάγου, ο κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος Γιώργος Χιώτης, οι μεταπτυχιακοί φοιτητές Ν. Ζάχου, Λ. Νικολαϊδη, A. Sacco, Δ. Στρινοπούλου, Γ. Τιμοθέου, οι πτυχιούχοι αρχαιολόγοι Β. Θεοχαρίδου, E. Μαστρογιάννη και οι προπτυχιακοί φοιτητές Α. Avila Ortiz, Ε. Κουβάτσου, Δ. Μούρμουρα, Θ. Παπαγεωργίου, Β. Παπάζογλου και Τ. Στεφάνου. Από την πλευρά της ΙΓ’ ΕΠΚΑ στις έρευνες συμμετείχαν η Δρ. Αργυρούλα Δουγλέρη-Ιντζεσίλογλου, η Ελένη Χρυσοπούλου, o A. Γκίναλης, η Έ. Ιντζεσίλογλου, και ο W. Roch Dubraczynski.

Οι έρευνες χρηματοδοτήθηκαν από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (ΚΑΕ 4129) και την ΙΓ’ ΕΠΚΑ, ενώ τα έξοδα της διαμονής της ερευνητικής ομάδας στη Σκιάθο καλύφθηκαν από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ξάνεμου και το Δήμο Σκιάθου.

Α. Μαζαράκης Αινιάν
Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας

© 2009-2020: ΠΘ - ΙΑΚΑ