Η έρευνα του 2012
 |
| |
Η πρώτη ανασκαφική περίοδος στη θέση πραγματοποιήθηκε από 2-28 Ιουλίου 2012. Είχε προηγηθεί τριετής εντατική επιφανειακή έρευνα από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, σε συνεργασία με την ΙΓ΄ ΕΠΚΑ (2009-2011). Επικεφαλής της ομάδας του πανεπιστημίου ήταν ο Καθ. Α. Μαζαράκης Αινιάν και της ΙΓ΄ ΕΠΚΑ η Δρ Α. Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου.
Αρχικά χαράχτηκε και υλοποιήθηκε στο έδαφος ο κάνναβος, από την τοπογράφο της ΙΓ΄ ΕΠΚΑ. Τα τετράγωνα έχουν διαστάσεις 5 Χ 5 μ, και το πλάτος των μαρτύρων είναι 1 μ. Ο κάνναβος ακολουθεί τα σημεία του ορίζοντα.
Το 2012 οι ανασκαφικές εργασίες περιορίστηκαν σε 11 τετράγωνα.
1. Περιοχή έξω από το Τείχος στο σημείο Τ1.1
ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ IE 15.
Συνεχίστηκαν οι ανασκαφικές εργασίες στην περιοχή του οχυρωματικού τείχους στη θέση Τ1.1. Συγκεκριμένα, ερευνήθηκε η συνέχεια προς Νότον του T1.1.3. Διαπιστώθηκε ότι σε απόσταση περίπου 1 μέτρο προς Νότον του εγκάρσιου τοίχου T1.1.2, ο Τ1.1.3 διακόπτεται. Ενδεχομένως στο σημείο αυτό να υπήρχε διαμόρφωση εισόδου. Στη ΝΑ απόληξη του T1.1.3 φανερώθηκε ένα εκτεταμένο στρώμα κεράμων, το οποίο, στο παρόν στάδιο της έρευνες, αποφασίστηκε να μην αφαιρεθεί.
ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ ΙΣΤ 17.
Ερευνήθηκε η γωνία ανάμεσα στον εσωτερικό τοίχο T1.1.1 και τον εγκάρσιο τοίχο T1.1.4. Παρατηρήθηκε ότι ο T1.1.1 συνεχίζει προς Νότον (δεξιά στην φωτογραφία). Φαίνεται λοιπόν ότι πίσω από την εσωτερική όψη του οχυρωματικού περιβόλου (T1.1.3) υπήρχε μια σειρά από ορθογώνια δωμάτια. Η παρουσία του στρώματος πεσμένων κεράμων που προαναφέραμε (σύνδεση Τ1.1.3 και T1.1.2 στο Τετράγωνο IE 15) θα ήταν δυνατόν να δηλώνει ότι οι χώροι αυτοί ήταν στεγασμένοι με αμφικλινείς στέγες.
Οι ανασκαφικές εργασίες στον παραπάνω τομέα διήρκεσαν λίγες μόνον ημέρες και ως εκ τούτου απαιτείται η συνέχιση της έρευνας προκειμένου να καταλήξουμε σε πιο ουσιαστικά συμπεράσματα. Είναι σαφές ωστόσο ότι στο σημείο αυτό της οχύρωσης, όπου πιθανολογούμε την ύπαρξη της κύρια πύλης εισόδου στο πλάτωμα, η μορφή του τείχους και των παράπλευρων χώρων πρέπει να ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκη.
Η κεραμεική από τα τετράγωνα IE 15 και ΙΣΤ 17 χρονολογείται κατά κύριο λόγο στην αρχαϊκή περίοδο (με παρουσία ωστόσο και πρωιμότερης κεραμεικής των Πρωτογεωμετρικών και Υποπρωτογεωμετρικών χρόνων. Μεταξύ των κεραμεικών ευρημάτων συγκαταλέγονται και ενδιαφέρουσες Αττικές εισαγωγές, όπως η κύλικα τύπου Σιάννων που είχε βρεθεί στο σημείο αυτό το 2011.
|
|
|
2. Περιοχές της Κάτω Πόλης
2.1. Βόρεια Τετράγωνα (ΤΕΤΡΑΓΩΝΑ ΙΖ 14, ΙΗ 13-14. Τοίχος 7)
Εντός του τετραγώνου IH 13 αποκαλύφθηκε πλήρως ο αποσπασματικά σωζόμενος Τοίχος T7. Έχει πλ. 0,50 μ. και σχηματίζει ορθή γωνία στη ΝΔ του απόληξη (το ΒΑ άκρο του τοίχου έχει καταρρεύσει στο γκρεμό). Ο τοίχος αυτός μάλλον ανήκει σε κάποιο στεγασμένο οικοδόμημα που ίσως σχετίζεται με τμήματα βοτσαλωτού δαπέδου που ήρθαν στο φως κατά χώραν εντός του γειτονικού τετραγώνου ΙΗ 14. Το μεγαλύτερο τμήμα του οικοδομήματος, ωστόσο, φαίνεται ότι κατέρρευσε στον γκρεμό.
|
|
|
Συμπληρωματική έρευνα της μικρής κιβωτιόσχημης κατασκευής που είχαμε εντοπίσει το 2010 στο Τετράγωνο IZ 14 δεν έδωσε περαιτέρω ευρήματα. Υπενθυμίζεται ότι η κατασκευή περιείχε λίγα οστά (το ένα ίσως ανθρώπινο;), λίγα όστρακα (ανάμεσά τους τον πυθμένα μικρογραφικής κοτύλης), διάφορα αποσπασματικά χάλκινα και κυρίως σιδερένια αντικείμενα, καθώς και θαλάσσια όστρεα. Μεταξύ αυτών μνημονεύουμε θραύσμα χάλκινης πόρπης, χάλκινη αιχμή βέλους, σιδερένια εγχειρίδια, καθώς και ένα έλασμα σε μορφή ρόδακα. Ο προορισμός της κατασκευής είναι αβέβαιος, αν και κλίνουμε περισσότερο υπέρ της εξήγησής της ως λατρευτικής εσχάρας παρά ως παιδικής ταφής intra muros. Δυστυχώς η διάβρωση του εδάφους στο σημείο αυτό είναι πολύ μεγάλη, με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος των ευρημάτων, καθώς και των κατασκευών, να έχει παρασυρθεί στο γκρεμό.
2.2. Νότια Τετράγωνα
2.2.1. ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ ΚΑ 17. Οδός;
|
| |
Στην περιοχή ήταν εμφανείς ορισμένοι ογκόλιθοι. Η ανασκαφική έρευνα που ακολούθησε δεν ήταν ιδιαίτερα αποδοτική καθώς η διάβρωση είναι σημαντική. Σε μικρό βάθος απαντήθηκε ο φυσικός βράχος και τα κεραμεικά ευρήματα ήταν ελάχιστα και μη χαρακτηριστικά. Οι αδρά κατεργασμένοι ογκόλιθοι φαίνεται ότι ακολουθούν μια φορά από ΝΑ προς ΒΔ και ενδέχεται να ορίζουν κάποια οδό, πλάτους 3 περίπου μέτρων, η οποία παρακολουθούσε την πορεία της οχύρωσης (Τ11-Τ1.3).
2.2.2 ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ KB 19. Περιοχή Τοίχου T1.3. Κτίριο T8 (ελλειψοειδές οικοδόμημα - βιοτεχνική περιοχή (;) - ΠΓ-Υπό-ΠΓ στρώμα με καμένα χώματα και όστρεα/οστά και Τοίχο T10).
Το Τετράγωνο KB 19 βρίσκεται εντός της ζώνης που είχαμε πραγματοποιήσει την "στρωματογραφική τομή" τα προηγούμενα χρόνια. Οι ανασκαφικές έρευνες οδήγησαν εδώ, όπως αναμενόταν, σε σημαντικά αποτελέσματα. Αμέσως κάτω από το επιφανειακό στρώμα συναντήθηκαν αρχαϊκά στρώματα. Με την πρώιμη αρχαϊκή φάση σχετίζεται ελλειψοειδής κατασκευή διαστάσεων 2,50 X 1,60 μ (ελάχιστο πλάτος), προσανατολισμένη Β-Ν. Η είσοδος πρέπει να ήταν στη Β-ΒΔ στενή πλευρά. Ο τοιχοβάτης που ήρθε στο φως είναι κακής κατασκευής με μια στρώση λίθων και έχει πλ. 0,50 μ. Η ανωδομή ήταν αναμφίβολα από ωμές πλίθρες, που άφησαν τα σαφή ίχνη τους πάνω και γύρω από τα λίθινα θεμέλια (ερυθρά αργιλώδη χώματα), ίσως λόγω πυρκαγιάς. Στο εσωτερικό του μικρού οικοδομήματος υπήρχαν περιοχές στρωμένες με πλακοειδείς λίθους, ιδιαίτερα σε επαφή με τους Ν και Β τοιχοβάτες. Οι πλάκες αυτές θα πρέπει να ερμηνευτούν είτε ως θρανία εργασίας, είτε ως υπολείμματα ενός πλακόστρωτου δαπέδου.
Η πίσω (Νότια) πλευρά του ελλειψοειδούς κτιρίου εφάπτεται στην ανώτερη εσωτερική παρειά του τείχους Τ1.3. Τούτο μας δίνει ένα σημαντικό terminus ante quem για την κατασκευή του οχυρωματικού περιβόλου και επιβεβαιώνει τις αρχικές υποψίες μας για την πρωιμότητά του και την ενδεχόμενη χρονολόγησή του στη γεωμετρική περίοδο. Η φετινή έρευνα πιστοποίησε ότι ο Τ1.3 δεν είναι μια αναλημματική κατασκευή, αφού παρουσιάζει και μια εσωτερική επιμελημένη όψη, και ένα εσωτερικό έμπλεκτο γέμισμα. Το σωζόμενο πλάτος είναι τουλάχιστον 1μ (η εξωτερική όψη στο σημείο Τ1.3 δεν σώζεται). Το σωζόμενο ύψος του τείχους στο σημείο αυτό είναι 0,70 μ. Με βάση όσα ελέχθησαν παραπάνω, επιβεβαιώνεται ότι η κατασκευή Τ1.1 - Τ1.6 ανήκει στον πρώιμο οχυρωματικό περίβολο του οικισμού.
|
|
|
Με το ελλειψοειδές κτίριο Τ8 σχετίζεται στρωματογραφικά μια τριγωνική κατασκευή από όρθια τοποθετημένες κεράμους που αποκαλύφθηκε Δυτικότερα. Οι διαστάσεις των τριών πλευρών είναι περίπου ίδιες (πλευρές 0,59 μ., μέγ. ύψ 0,24). Το εσωτερικό της κατασκευής δεν περιείχε ίχνη καύσης ή στάχτη. Η χρήση της συνεπώς παραμένει αβέβαιη.
Σε μικρή απόσταση από την πιθανή είσοδο του ελλειψοειδούς κτιρίου βρέθηκαν δύο μεταλλευτικές "χελώνες", οι οποίες στρωματογραφικά σχετίζονται με τις πρώιμες αρχαϊκές (και ενδεχομένως αρχαϊκές) φάσεις. Η εύρεσή τους επιτρέπει τη διατύπωση της υπόθεσης ότι η περιοχή πλησίον του Τ1.3, στην περιφέρεια του οικισμού, φαίνεται ότι ήταν εργαστηριακή και ότι στην Κεφάλα η κατεργασία των μετάλλων ήταν μια από τις βιοτεχνικές δραστηριότητες των κατοίκων του οικισμού. Υπενθυμίζεται ότι στη διάρκεια της επιφανειακής έρευνας το 2009 είχαμε συλλέξει σκωρίες εξωτερικά του τείχους, στην περιοχή του αναλήμματος Τ2.
|
|
|
Ανάμεσα στα κεραμεικά ευρήματα σημειώνουμε την παρουσία πολυάριθμων ωοειδών πήλινων αντικειμένων, κακής όπτησης, που φέρουν οπή ανάρτησης στη μία στενή πλευρά τους και θα ήταν δυνατόν να ταυτίζονται με βάρη, ενδεχομένως υφαντικά.
Η συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας σε μεγαλύτερο βάθος, εκεί που αυτό ήταν εφικτό λόγω των υπερκείμενων κατασκευών, έφερε στο φως το στρώμα με τα καμένα χώματα, κάρβουνα, οστά ζώων, όστρεα και κεραμεική της ΠΓ-ΥπόΠΓ περιόδου που είχαμε εντοπίσει στη διάρκεια των επιφανεικακών ερευνών. Τα θαλασσινά όστρεα είναι ιδιαίτερα πολυπληθή: πρόκειται κυρίως για Cerastoderma glaucum και Patellidae. Σύμφωνα με την Δρ Τατιάνα Θεοδωροπούλου που μελέτησε τα όστρεα αυτά, η πρώτη ομάδα οστρέων υποδηλώνει μια βαλτώδη περιοχή περισυλλογής, με υφάλμυρα ύδατα. Μια λιμνοθάλασσα που ταιριάζει με την παραπάνω υπόθεση είναι αυτή του Αγ. Γεωργίου, πλησίον της πόλης της Σκιάθου. Η λιμνοθάλασσα αυτή απέχει σήμερα από την Κεφάλα περί το 1,5 χλμ, ωστόσο δεν αποκλείεται στην αρχαιότητα να εκτεινόταν σε μεγαλύτερη έκταση και ο αρχαίος οικισμός να απείχε πολύ λιγότερο από τις ακτές της. Μεταξύ των οστρέων συλλέχτηκαν και πολυάριθμα θρυμματισμένα τύπου murex που δηλώνουν πιθανώς κατεργασία πορφύρας. Αν αυτή η υπόθεση επιβεβαιωθεί τότε η Κεφάλα θα είναι μια από τις παλαιότερες θέσεις του Αιγαίου που τεκμηριώνεται αυτή η οικοτεχνική/βιοτεχνική δραστηριότητα, ήδη από τον 10ο αι. π.Χ.
Μεταξύ των κεραμεικών ευρημάτων αναφέρουμε την παρουσία ορισμένων θραυσμάτων εμπορικών αμφορέων του Βορείου και Κεντρικού Αιγαίου, συμπεριλαμβανομένου ενός θραύσματος του Τύπου Ι, του R. Catling, πιθανώς του 11ου αι. π.Χ. (Catling, R. 1998. The Typology of the Protogeometric and Subprotogeometric Pottery from Troia and its Aegean Context, Studia Troica 8, 151-187). Τούτο είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς η εύρεση του θραύσματος της Σκιάθου γεφυρώνει το έως σήμερα κενό ανάμεσα στο Μαλιακό κόλπο και το ΒΑ Αιγαίο.
|
|
|
Το στρώμα με τα ΠΓ ευρήματα κάλυπτε εν μέρει μια κατασκευή φοράς ΒΔ-ΝΑ (T11). Η κατασκευή αυτή θα ήταν δυνατόν να αντιπροσωπεύει έναν αναλημματικό τοίχο που όριζε το πλάτωμα στην αρχή των πρώιμων ιστορικών χρόνων, όταν η θέση κατοικήθηκε για πρώτη φορά και πάνω στην πορεία του οποίου κτίστηκε αργότερα, στους Γεωμετρικούς ή πρώιμους αρχαϊκούς χρόνους, ο οχυρωματικός περίβολος. Η υπόθεση αυτή δεν μπορεί να υποστηριχθεί ακόμη με βεβαιότητα καθώς θα πρέπει να επεκταθεί η ανακαφή προκειμένου να αποκαλυφθεί σε μεγαλύτερο μήκος ο παραπάνω τοίχος και να διασαφηνιστεί ο προορισμός του.
Η περίοδος ακμής του οικισμού, με βάση τα ευρήματα κυρίως αυτού του τετραγώνου, φαίνεται ότι ήταν ο 10ος - 9ος αιώνες, ενώ αρκετά έντονες είναι οι ανθρώπινες δραστηριότητες στη ζώνη αυτή και κατά τους αρχαϊκούς χρόνους. Σημειώνεται ωστόσο εδώ ότι στο κεραμεικό υλικό που συλλέξαμε κατά την έρευνα του Τετραγώνου ΚΒ 19 φαίνεται να απουσιάζουν τα όστρακα του 8ου αι. π.Χ. Δεν είναι σαφές αν αυτό αντιπροσωπεύει κάποιο κενό στην κατοίκηση της συγκεκριμένης περιοχής του πλατώματος, ή αν οφείλεται στην περιορισμένη έκταση που ερευνήθηκε έως τώρα. Σημειώνουμε, τέλος, ότι στην περιοχή αυτή του πλατώματος απουσιάζουν τα ευρήματα της κλασικής και ελληνιστικής περιόδου (με εξαίρεση 1-2 σποραδικά κλασικά όστρακα).
3. Άνω Πόλη ("Ακρόπολη"). Τοίχοι T5, T6, T9 και T10.
ΤΕΤΡΑΓΩΝΑ ΛΖ 2-3, ΛΗ 2-3.
Η κορυφή του πλατώματος βρίσκεται στο ΒΑ άκρο, σε υψόμετρο +57,22 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Εδώ είχαν αποκαλυφθεί παλαιότερα δύο τοίχοι που τέμνονται σε ορθή γωνία, οι Τ5 και Τ6. Η περιοχή είχε αποτελέσει το αντικείμενο λαθρανασκαφής και συνακόλουθα σωστικής επέμβασης της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας με αποτέλεσμα οι επιχώσεις να είναι αναμοχλευμένες και διαταραγμένες σε ορισμένα σημεία μέχρι και τον φυσικό βράχο. Η περιοχή φαίνεται ότι διαταράχτηκε περαιτέρω και από την κατασκευή του γειτονικού φανού του αεροδρομίου που προφανώς κατασκευάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες των ντόπιων, στο σημείο υπήρχε παλαιότερα κάποιο πρόχειρο κελλί.
Εκτός από τους Τ5 και Τ6 που ήταν ορατοί και είχαμε καθαρίσει το 2010-2011, νέοι τοίχοι ήρθαν στο φως, οι T9 και T10 στο Τετράγωνο ΛΖ 2, ένα άνοιγμα με κατώφλι μεταξύ του T9 και της εξωτερικής γωνίας του T5/T6). Η τοιχοποιία δεν είναι φροντισμένη, και η αρμολόγηση των λίθων ιδιαίτερα χαλαρή, με μεγάλες ρωγμές και ενδιάμεσα κενά. Ο Τ6 δεν δένει κατασκευαστικά με τον Τ5 (ο δεύτερος πρέπει να προηγήθηκε κατασκευαστικά). Στην εξωτερική (ΝΑ) γωνία των τοίχων Τ5-Τ6, στη βάση των τοίχων, σε επαφή σχεδόν με το φυσικό βράχο, βρέθηκαν σύγχρονα υλικά, μεταξύ άλλων πλαστικές σακούλες και έναν μικρό πλαστικό μπουκάλι.
|
|
|
|
| |
Το υλικό που συγκεντρώθηκε ανήκει κυρίως στους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους. Συλλέχτηκαν μια ακέραιη λοξότμητη ολόβαφη οινοχόη και αρκετά θραύσματα ανάγλυφων ελληνιστικών σκύφων, ενώ εξωτερικά (Ανατολικά) του Τ5, στη βάση του τοίχου προς Νότον, βρέθηκε μικρός αποθέτης (;) με πολυάριθμα άβαφα όστρακα αμφορέων με μολύβδινους συνδέσμους στη θέση τους. Δυτικά του Τ5 προέρχονται μεταξύ άλλων αποσπασματικά πήλινα ειδώλια, ψήφοι από υαλόμαζα, οστέινες βελόνες, κ.ά. που θα ήταν δυνατόν να δηλώνουν την παρουσία ενός ιερού στη θέση αυτή το οποίο παρέμεινε σε λειτουργία και μετά την εγκατάλειψη του οικισμού. Μεταξύ των ευρημάτων, κυρίως από τα πρανή γύρω από την κορυφή, συγκαταλέγονται και ορισμένα όστρακα του 7ου αι. π.Χ.
4. Νεκρόπολη των Πρώιμων Ιστορικών Χρόνων;
|
| |
Το 2012 είχαμε ερευνήσει έναν λακκοειδή τάφο της κλασικής περιόδου σε μικρή απόσταση ΝΑ του πλατώματος. Εφέτος, η προσεκτική παρατήρηση της ευρύτερης περιοχής της Κεφάλας οδήγησε στην εύρεση ενός ακόμη τάφου, στην εκ διαμέτρου αντίθετη θέση με τον προαναφερθέντα τάφο, στον όρμο του Ξάνεμου (τον τάφο εντόπισε ο μεταπτυχιακός φοιτητής Antonio Bianco). Ο νέος τάφος ενδέχεται να είναι ένας εγχυτρισμός: ο αμφορεάς, ύψ, 0,60 μ., είναι τοποθετημένος στο πλάι, με το στόμιο προς ΒΔ, και πλαισιώνεται στο κάτω τμήμα του από όρθια τοποθετημένους λίθους.
Μερικές δεκάδες μέτρα στα ΒΑ, εκεί όπου η αμμώδης παραλία συναντά το πρανές του οικισμού, παρατηρούνται πολλές κεραμίδες που σκεπάζουν παχιά στρώματα από ξυλάνθρακες, καθώς και πολυάριθμες κατασκευές και τοίχοι. Δεν είναι σαφές αν πρόκειται για ταφές ή για εργαστηριακές ή άλλες εγκαταστάσεις. Μόνον η συνέχιση της έρευνας στις περιοχές αυτές θα επιτρέψει την αποσαφήνιση των παραπάνω ερωτημάτων.
5. Συμμετέχοντες.
Στις εργασίες του 2012 συμμετείχαν οι πτυχιούχοι αρχαιολόγοι:
Αλέξάνδρα Αλεξανδρίδου (Δρ), Antonio Bianco, Παρασκευή Θεοχαρίδου, Όλγα Κακλαμάνη, Ελένη Μόχλα, Γιώργος Χιώτης.
|
|
Συμμετείχαν επίσης αι οι φοιτητές της αρχαιολογίας του πανεπιστημίου Θεσσαλίας:
Γεωργακοπούλου Βασιλική, Θεολόγου Ελένη, Καραγιαννοπούλου Μαρία, Κατσαΐτη Ελένη, Κίσσα Σταυρούλα, Κορναράκη Ελένη, Κρεμαστά Αποστολία,
Μακεδόνα Ελένη, Μάτσου Αθανασία, Μέρκος Χάρης, Μιχαηλίδου Ευαγγελία, Μόκα Ευαγγελία, Μπουκουβάλα Γεωργία, Μπέλτσο Σεζέρ, Μπίου Βάια,
Νεραντζάκη Ανδριάνα, Νικολακοπούλου Ελευθερία-Χριστίνα, Ντότα Ζωή, Ντριολάρη Ίρις, Παπαδημητρίου Ανθούλα, Παπαδημητρίου Ελένη,
Πιτσογιάννης Γεώργιος, Ραμπούση Αλκμήνη, Σιελούλης Νικόλαος, Σκυλίτση Αθανασία, Στεφάνου Τόνια, Τσαβάλια Χρυσάνθη-Παρασκευή,
Τσιπούπα Άρτεμις-Παναγιώτα, Χαρανγιά Αικατερίνη, Χαρίτου Γεωργία, Χατζηαναστασίου Ειρήνη.
Τα σχέδια πραγματοποιήθηκαν από την αρχιτέκτονα Νήρια Κουντούρη, σε συνεργασία με τον Γιώργο Χιώτη.
|
|
|
Από πλευράς Εφορείας Αρχαιοτήτων συμμετείχαν η προϊσταμένη της ΙΓ΄ ΕΠΚΑ Δρ Αργυρούλα Ιντζεσίλογλου, η αρχαιολόγος Ελένη Χρυσοπούλου, ο υποψ. διδάκτωρ Αλκιβιάδης Γκίναλης, η τοπογράφος Ρόη Κουτρουμάνη και οι εργατοτεχνίτες Θωμάς Παπαδογιάννης και Θανάσης Σάλτης.
Οι έρευνες στηρίχτηκαν οικονομικά από τον Ειδικό Λογαριασμό Έρευνας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και το Institute for Aegean Prehistory (INSTAP). Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε στον κύριο Βασίλη Ταμπάκη που παραχώρησε στέγη σε πολλά μέλη της ερευνητικής ομάδας και διευκόλυνε σημαντικά τις εργασίες μας. Δίχως τη δική του ευγενική προσφορά και συμβολή οι έρευνες δεν θα ήταν δυνατόν να είχαν πραγματοποιηθεί.
Α. Μαζαράκης Αινιάν
Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας
