Ανασκαφική περίοδος 2007

Κατά τον Ιούλιο του 2007 (από 9-27/7) το τμήμα ΙΑΚΑ διενήργησε ανασκαφές για τέταρτη περίοδο στο ιερό του Απόλλωνος στο Σωρό (αρχαίες Αμφανές ή Παγασές). Το ανασκαφικό πρόγραμμα του Σωρού πραγματοποιείται με τη συνεργασία της ΙΓ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας συγκροτήθηκε από τον Καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας του Τμήματος ΙΑΚΑ του ΠΘ Αλέξανδρο Μαζαράκη Αινιάνα (διευθυντή της ανασκαφής), την Επίκουρη Καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας του Τμήματος ΙΑΚΑ του ΠΘ Ιφιγένεια Λεβέντη (υποδιευθύντρια της ανασκαφής), τον διδάσκοντα του τμήματος ΙΑΚΑ του ΠΘ Δρα Αλ. Γούναρη (αρχιτέκτονα), μεταπτυχιακούς φοιτητές και πτυχιούχους αρχαιολογίας του Τμήματος ΙΑΚΑ και του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του παν/μίου Αθηνών (Γ. Βήτο, Μ. Πανάγου, Χ. Κουκουλίδου, Κ. Τζαβελλοπούλου), καθώς και περίπου 25 φοιτητές Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν συνοψίζονται στα ακόλουθα:

Ζώνη βόρεια (τετράγωνα Α-Δ5), βορεοανατολικά (Ε-ΣΤ5) και δυτικά (τετράγωνα Α3-5), εξωτερικά του Ναού

Σε ζώνη πλάτους 2 μ Βόρεια, ΒΑ και Δυτικά, εξωτερικά του ναού αφαιρέθηκε το στρώμα καταστροφής του αρχαίου οικοδομήματος, έως το φυσικό βράχο. Κάτω από στρώμα πεσμένων λίθων που ασφαλώς προέρχονται από την ανωδομή του κτιρίου, εντός του στρώματος καταστροφής, βρέθηκαν πολυάριθμα κεραμίδια από τη στέγη του, καθώς και αρκετοί ακόμη ηγεμόνες που φέρουν ανάγλυφη διακόσμηση (ο ένας τύπος διακοσμείται με ανθέμιο, ο άλλος με ιππέα). Πλησίον της ΒΑ γωνίας αποκαλύφτηκε πρόχειρη λίθινη κατασκευή που εφάπτεται εγκάρσια στον Β τοίχο του ναού (Τ17). Ο προορισμός της κατασκευής, που δίνει την εντύπωση «αγωγού», δεν αποσαφηνίστηκε καθώς η έρευνα στο σημείο αυτό δεν ολοκληρώθηκε.

Τετράγωνο Β3, Τομή 1 (δυτικά του Χώρου Δ).

Άποψη του ναού από τα δυτικά.

Όπως και τις προηγούμενες χρονιές, αποκαλύφτηκε ένα εκτεταμένο στρώμα καταστροφής από λίθους και κεραμίδια λακωνικού τύπου. Κάτω από το στρώμα καταστροφής ακολουθούσε ένα παχύ στρώμα που περιείχε αρκετά θραύσματα αγγείων, καθώς και χάλκινα κοσμήματα και άλλα μικροαντικείμενα χρονολογούμενα από τα ύστερα αρχαϊκά έως τα όψιμα κλασικά χρόνια. Η φετινή έρευνα επιβεβαίωσε ότι πρόκειται για ένα εκτεταμένο εξισωτικό μπάζωμα το οποίο σχετίζεται με την κατασκευή του ορθογώνιου Χώρου Δ. Αποκαλύφτηκε η συνέχεια προς Δυσμάς του «θρανίου» της α’ φάσης του ιερού (λίθινη επιμήκης κατασκευή από όρθια τοποθετημένες πλάκες που στήριζαν άλλες οριζόντιες). Είναι πλέον σαφές ότι κάποια στιγμή (ενδεχομένως λίγο πριν από την εγκατάλειψη του ιερού;) ο χώρος «μπαζώθηκε», εν μέρει με χώματα και ευρήματα που προέρχονταν από τον καθαρισμό του εσωτερικού του ναού και του περιβάλλοντος χώρου. Την ίδια περίοδο ίσως συγκεντρώθηκαν και τα γλυπτά και ενεπίγραφα βάθρα στον πρόναο (ανάμεσά τους και ο γνωστός παναθηναϊκός αμφορέας) και η πρόσβαση στο εσωτερικό του ναού πρέπει να ήταν εφικτή μόνον από την είσοδο που υπήρχε στο μέσον του Βόρειου τοίχου.

Ερευνήθηκαν ορισμένα τετράγωνα του καννάβου (Τετράγωνα Ζ2-5, Η2-5, Θ2-3, Θ5-6) στην περιοχή ανατολικά του ναού.

Άποψη του περιβόλου του ναού από τα βόρεια.

Περίβολος Τ15 και κλίμακα

Το 2006, σε απόσταση περίπου 10 μέτρων Ανατολικά της πρόσοψης του ναού, είχε αποκαλυφτεί ένας τοίχος φοράς Β-Ν που ερμηνεύτηκε ως ο τοίχος του τεμένους του ιερού (Τ15). Ο τοίχος αυτός παρακολουθήθηκε σε μήκος 30 μέτρων περίπου. Η εξωτερική (Α) όψη του είναι αρκετά επιμελημένη, ενώ η εσωτερική (Δ) είναι μάλλον πρόχειρη, καθώς χρησίμευε και ως ανάλημμα (βλ. έντονη κατωφέρεια του εδάφους από Δ προς Α, καθώς και παρουσία λατύπης ως εξισωτικό μπάζωμα εσωτερικά (Δ) του τοίχου). Ο Τ15 αποτελείται από συνολικά 4 - κατά τόπους 5 δόμους. Στους 3-4 ανώτερους είναι τοποθετημένοι μικρότεροι λίθοι, ενώ ο 5ος και κατώτερος δόμος αποτελείται από μεγαλύτερους λίθους. Ο τοίχος εδράζεται στο φυσικό βράχο. Στο μέσον του Τ15 είχε βρεθεί το 2006 ορθογώνια αναβάθρα διαστάσεων 2,00 Χ 2,60. Τα ευρήματα που προέκυψαν από την αφαίρεση της διαταραγμένης επίχωσης που κάλυπτε τον Τ15 ήταν ελάχιστα και μη χαρακτηριστικά.

Μνημειακή κατασκευή Τ16

Συνεχίστηκε η αποκάλυψη του Τ16. Σημειώνεται η σχεδόν παντελής απουσία ευρημάτων, ενώ από τα χώματα απουσίαζαν τα ίχνη καύσης και τα οστά ζώων, αποκλείοντας πλέον την εκδοχή του βωμού. Η κατασκευή σώζεται σε πολύ κακή κατάσταση. Εκτείνεται σε μεγάλο μήκος (τουλάχιστον 20 μ της κατασκευής έχουν αποκαλυφτεί) και το πλάτος της κυμαίνεται από 2,50-3,00 μ. Δεν είναι σαφές αν πρόκειται για περίβολο που συνέδεε το ιερό με τον οικισμό, ή αν πρόκειται για υπόστρωμα οδού. Προς Νότον, εντός των Τετραγώνων Ζ2/Η2, η κατασκευή μοιάζει να διακόπτεται. Η εύρεση κεραμικής εδώ ενισχύει την υπόθεση ότι στο χώρο αυτό αποκαλύφθηκε το πέρας της κατασκευής Τ16. Ένας κατακόρυφα τοποθετημένος (;) λίθος προβληματίζει, καθώς δημιουργεί μια διαμόρφωση ανοίγματος. Για την επίλυση του ερωτήματος θα έπρεπε να διερευνηθεί κατά την επόμενη ανασκαφική περίοδο το τετράγωνο Ζ1, για να επιβεβαιωθεί αν ο Τ16 συνεχίζει την πορεία του προς νότο. Η παρουσία ενός ανοίγματος στο σημείο αυτό δεν μπορεί να αποκλειστεί προς το παρόν.

Δυστυχώς οι εργασίες της περιόδου 2007 δεν ήταν ιδιαίτερα διαφωτιστικές για τον προορισμό του Τ16, μολονότι αποκαλύφτηκε μεγάλο τμήμα του. Ανάμεσα στις διάφορες υποθέσεις που μπορεί κανείς να διατυπώσει είναι ότι ανήκει στο τείχος της πόλης. Ο Τ16 βρίσκεται ακριβώς στην προέκταση σκέλους του τείχους της αρχαίας πόλης, το οποίο έχει προφανώς καταστραφεί παλαιότερα κατά τη διάνοιξη της παρακείμενης αγροτικής οδού. Μάλιστα οι λίθοι του Τ16 ομοιάζουν με το έμπλεκτο γέμισμα του τείχους. Η ύπαρξη κατεργασμένων ογκολίθων στις δύο όψεις του Τ16 ενισχύει τα παραπάνω. Η αμελής κατασκευή δικαιολογείται από το γεγονός ότι ο Τ16 αποτελεί την κατώτατη υποθεμελίωση, καθώς σε αρκετά σημεία αποκαλύφθηκε ο φυσικός βράχος. Ωστόσο, η υπόθεση ότι πρόκειται για λιθόστρωτη οδό που οδηγούσε από τον οικισμό στο ιερό δεν μπορεί να αποκλειστεί στο παρόν στάδιο της έρευνας.

Ορθογώνια κατασκευή Τ18 ΒΑ του Ναού

Σε απόσταση 50 μ. από τη ΒΑ γωνία του ναού καθαρίστηκε μια ορθογώνια κατασκευή διαστ. 1,51 Χ 0,57 μ η οποία φαίνεται ότι είχε ερευνηθεί παλαιότερα (το 1973;). Σχηματίζεται από 4 ορθογωνισμένους ογκόλιθους, ύψ. 0,60 μ., και εδράζεται πάνω στο φυσικό βράχο. Η ερμηνεία της λειτουργίας της κατασκευής παραμένει αινιγματική καθώς δεν συλλέχτηκαν ευρήματα, με εξαίρεση θραύσμα λύχνου των όψιμων κλασικών χρόνων.

Σηκός (Χώρος Α)

Μικρή έρευνα, τέλος, πραγματοποιήθηκε στο εσωτερικό Δυτικό πέρας του ναού. Συγκεκριμένα αφαιρέθηκε η επίχωση του δαπέδου προκειμένου να αποκαλυφθεί ο φυσικός βράχος και σχεδιάστηκαν οι κοιλότητες που εμφανίστηκαν, ορισμένες από τις οποίες δε μοιάζουν φυσικές.

Ανασκαφική ομάδα 2007.

Το μεγαλύτερο μέρος των κινητών ευρημάτων της φετινής ανασκαφικής περιόδου συντηρήθηκε. Παράλληλα συνεχίστηκε η καταγραφή και μελέτη των κινητών ευρημάτων των ανασκαφών 1973, 2004-2006.

Το ανασκαφικό πρόγραμμα διενεργήθηκε και φέτος με κονδύλια του πανεπιστημίου Θεσσαλίας ενώ το Πρόγραμμα ΕΠΕΑΕΚ Πρακτικής Άσκησης του Τμήματος ΙΑΚΑ κάλυψε τα έξοδα των φοιτητών, και αρκετοί φοιτητές προσέφεραν εθελοντική εργασία. Η μετακίνηση της ερευνητικής ομάδας από και προς τον αρχαιολογικό χώρο πραγματοποιήθηκε με το πανεπιστημιακό λεωφορείο.

Α. Μαζαράκης Αινιάν
Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας
Διευθυντής της ανασκαφής του Σωρού

© 2004-2009: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας - Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολόγίας