Μετανάστριες από την Ανατολική Ευρώπη Μορφές κινητικότητας και πολιτική συγκρότηση Σε Πρώτο Πρόσωπο Links
Κεντρική σελίδα

Φύλο και Μετανάστευση

Φύλο και Μετανάστευση

Μορφές κινητικότητας και πολιτικής συγκρότησης

 

 

Γρηγόριος Μαλακάτας

Η ευρωπαϊκή μετανάστευση στην Αμερική.

Εισαγωγή

Στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε με την μετανάστευση από την Ευρώπη, και συγκεκριμένα από τη νότια Ευρώπη προς την Αμερική, κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αι.. Λέγοντας εδώ νότια Ευρώπη αναφερόμαστε κυρίως στην Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα, καθώς από τις άλλες νοτιοευρωπαικές χώρες όπως π.χ. οι βαλκανικές, δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για να μελετήσουμε τα από εκεί προερχόμενα μεταναστευτικά ρεύματα.

Δεν θα μας απασχολήσει όμως μόνο το φαινόμενο της μετανάστευσης καθεαυτό, τα αίτια της μετανάστευσης, ο τρόπος διεξαγωγής της, οι στόχοι της, η εγκατάσταση στην χώρα υποδοχής, αλλά θα σταθούμε πιο πολύ στους παράγοντες «εθνικότητα» και «φύλο» και στο ρόλο που αυτοί οι παράγοντες παίζουν στην υποδοχή των μεταναστών στη νέα πατρίδα και στην αποδοχή και ενσωμάτωσή τους από την νέα κοινωνία στην οποία εγκαθίστανται και δραστηριοποιούνται.

Θα δούμε δηλαδή ποιου φύλου είναι αυτοί που μεταναστεύουν πιο συχνά και γιατί, αν αυτό είναι κάτι που παραμένει σταθερό ή ανατρέπεται, καθώς επίσης και ποια είναι η θέση των δυο φύλων στη χώρα υποδοχής (π.χ. πού εργάζονται). Θα δούμε επίσης πώς οι μετανάστες γίνονται αποδεκτοί από την κοινωνία στην χώρα υποδοχής, ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν, ποια είναι η συμπεριφορά του ντόπιου στοιχείου απέναντί στους μετανάστες και με ποια στερεότυπα οι τελευταίοι χαρακτηρίζονται από τους ντόπιους.

Οι ιταλοί μετανάστες

Πρώτα θα ασχοληθούμε με την μετανάστευση από την Ιταλία προς τις Η.Π.Α.. Το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα από την Ιταλία προς τις Η.Π.Α. έλαβε χώρα μεταξύ 1870 και 1910. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι ιταλοί μετανάστες στην πλειοψηφία τους προέρχονταν από τον ιταλικό νότο, οπότε σ’ αυτήν την πληθυσμιακή ομάδα ιταλών θα επικεντρωθούμε. Αιτίες για την μετανάστευση των Ιταλών προς την Αμερική ήταν ο υπερπληθυσμός στην Ιταλία, η γενικότερη φτώχεια που επικρατούσε στην ιταλική ύπαιθρο του νότου, η καταπίεση που υφίσταντο από τις ίδιες τους τις κυβερνήσεις που στελεχώνονταν από ιταλούς του βορρά, η έλλειψη καλλιεργήσιμης γης, αλλά και οι φυσικές καταστροφές [1].

Παρ’ όλα τα προβλήματά τους όμως, είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι θεωρούσαν τη μετανάστευσή τους προσωρινή. Είχαν σκοπό να δουλέψουν κάποια χρόνια, να μαζέψουν χρήματα και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Ενδεικτικό αυτής της θέλησης είναι αφ’ ενός η εγκατάσταση τους στις μεγάλες πόλεις και όχι στην ύπαιθρο, και η ενασχόλησή τους με χειρωνακτικές και βιομηχανικές εργασίες και όχι με την καλλιέργεια της γης και αφ’ ετέρου, με την προσπάθεια διατήρησης του τρόπου ζωής και των συνηθειών τους και την έλλειψη ενδιαφέροντος να αφομοιωθούν και να υιοθετήσουν τα αμερικάνικα πρότυπα και τον αμερικάνικο τρόπο ζωής [2]. Αξίζει εδώ να σημειωθεί η ύπαρξη ενός ποσοστού Ιταλών που μετανάστευαν στην Αμερική, έμεναν και εργάζονταν εκεί από την άνοιξη έως το φθινόπωρο και το χειμώνα επέστρεφαν στην Ιταλία [3].

Όπως προαναφέραμε, οι ιταλοί μετανάστες απασχολήθηκαν σε έναν ευρύ εργασιακό χώρο. Κατά κύριο λόγο αποτέλεσαν εργάτες στη βιομηχανία και στον τομέα των κατασκευών, σε δημόσια και ιδιωτικά έργα (οικοδομικές εργασίες, σιδηρόδρομοι, έργα οδοποιίας, ορυχεία, κ.λ.π.). Πολλοί όμως ασχολήθηκαν με αυτό που αποκαλούμε λιανικό εμπόριο, και κυρίως με το εμπόριο φρούτων, σε μικρά μαγαζιά, ή και στο δρόμο. Είναι επίσης γνωστό ότι οι περισσότεροι, έχοντας στο μυαλό τους την ιδέα της επιστροφής στην πατρίδα, ζούσαν πολύ φτωχικά, με πολλές οικονομίες, και έτσι κατόρθωναν να μαζέψουν σε μικρό χρονικό διάστημα αρκετά χρήματα, τα οποία έστελναν στην Ιταλία, στις οικογένειές τους [4].

Όσον αφορά το φύλο των μεταναστών, πρέπει να πούμε ότι στα πρώτα χρόνια του μεταναστευτικού ρεύματος, μέχρι τουλάχιστον το 1900, αυτοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό (κοντά στο 80%) άντρες, νεαρών ηλικιών, ακόμη και έφηβοι. Αρκετοί είχαν ήδη οικογένειες που έμειναν στην Ιταλία και τις οποίες βοηθούσαν οικονομικά. Τα δεδομένα αλλάζουν μετά το 1900, οπότε αρχίζουν και μεταναστεύουν και γυναίκες από την Ιταλία προς την Αμερική, από τη στιγμή που η μετανάστευση πολλών ανδρών γίνεται πλέον μόνιμη ενώ δεν εξέλειπαν οι αιτίες που προκάλεσαν το μεταναστευτικό ρεύμα, αντίθετα μάλιστα, ενισχύθηκαν. Είναι πάντως γεγονός ότι οι περισσότερες Ιταλίδες απασχολούνται με εργασίες εντός του σπιτιού τους, συνήθως χειρωνακτικές, ή σε μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, ενώ δεν φαίνεται να απασχολούνται ιδιαίτερα στη βιομηχανία, ή σε ξένα σπίτια (π.χ. ως οικιακές βοηθοί) [5]. Είναι επίσης γνωστό από τις μαρτυρίες των ίδιων των μεταναστών ότι σημαντικό ρόλο στην παραμονή των γυναικών εντός του σπιτιού έπαιξαν και οι αντιλήψεις των Ιταλών για τις σχέσεις των δύο φύλων, αντιλήψεις που έφεραν μαζί τους από την πατρίδα τους και οι οποίες ήθελαν τη γυναίκα γενικά πολύ περιορισμένη στη συμπεριφορά και τις δυνατότητες όταν βρισκόταν εκτός σπιτιού και αυτό σε μεγαλύτερο βαθμό όταν ήταν νεαρής ηλικίας και ανύπαντρη [6]. Άλλωστε, με βάση τις ίδιες αντιλήψεις, ο άντρας ήταν αυτός που έπρεπε να εργάζεται και να κερδίζει τα χρήματα για την οικογένεια, ενώ η γυναίκα έπρεπε να ασχολείται με το σπίτι και την ανατροφή των παιδιών.

Περνώντας τώρα στον τρόπο αντιμετώπισης των μεταναστών από τους ντόπιους και στη συμπεριφορά των τελευταίων απέναντι στους μετανάστες, παρατηρούμε ότι υπήρχε αρκετά μεγάλη προκατάληψη και πολλά στερεότυπα για τους μετανάστες. Στη συνείδηση των Αμερικανών, οι μετανάστες που προέρχονταν από τη βόρεια Ευρώπη θεωρούνταν ως καλύτεροι πολίτες, περισσότερο πολιτισμένοι και γίνονταν πιο εύκολα αποδεκτοί. Οι προερχόμενοι από τη νότια Ευρώπη θεωρούντο πολίτες «δεύτερης κατηγορίας», απολίτιστοι, σχεδόν βάρβαροι, και αντιμετωπίζονταν με καχυποψία και εχθρότητα. Μαρτυρίες Ιταλών μεταναστών αναφέρουν ότι περίμεναν την Αμερική ως έναν παράδεισο και τη βρήκαν μια χώρα εχθρική και αφιλόξενη, μια χώρα γεμάτη προκαταλήψεις και ανισότητα, μια χώρα όπου ήταν αναγκασμένοι να προσπαθούν να κρύψουν την ιδιότητά τους [7]. Κάποια από τα στερεότυπα που είχαν στο μυαλό τους οι Αμερικανοί για να χαρακτηρίζουν τους Ιταλούς σχετίζονται με κάποιες παραδόσεις τους, όπως η βεντέτα, η αυτοδικία για εγκλήματα τιμής, οι στενοί μεταξύ τους δεσμοί (ένας από τους οποίους θεωρήθηκε και η Μαφία) που τους μετατρέπουν σε μια κλειστή κοινωνία, ενώ κατηγορήθηκαν ότι ήταν επιρρεπείς στο έγκλημα και καταραμένοι από το Θεό (ένα επιχείρημα παρμένο από τη Βίβλο) [8]. Πολλές φορές μάλιστα, η ύπαρξη αυτών των στερεοτύπων και η χρήση τους από τον Τύπο μετέτρεπε μικροεπεισόδια σε γενικευμένη αντίδραση κατά των μεταναστών, φανατίζοντας την απλή μάζα των ντόπιων-αγγλοσαξόνων Αμερικανών πολιτών. Γρήγορα όμως προσαρμόστηκαν, έμαθαν τη γλώσσα, έμαθαν τον νέο τρόπο ζωής και μπόρεσαν να ξεφύγουν από την περιθωριοποίηση, χωρίς όμως να απολέσουν την συναίσθηση της ταυτότητας και της ιδιότητας τους και χωρίς να ξεχάσουν το σκοπό για τον οποίο βρέθηκαν εκεί. Πέτυχαν να διατηρήσουν την ιταλική τους συνείδηση και ταυτόχρονα να αναπτυχθούν και να γίνουν ένα σημαντικό κομμάτι της αμερικανικής κοινωνίας.

Οι έλληνες μετανάστες

Τώρα θα ασχοληθούμε με τους Έλληνες μετανάστες στις Η.Π.Α.. Το μεταναστευτικό ρεύμα από την Ελλάδα προς τις Η.Π.Α. ξεκίνησε ήδη από τις αρχές τις δεκαετίας του 1870, πολύ υποτονικά, για να κορυφωθεί μεταξύ 1890 και 1920. Στη συνέχεια παρουσίασε σημαντική κάμψη και αυξήθηκε ξανά μετά τον Β΄ Παγκ. Πόλεμο, για να ακολουθήσει μια συνεχώς πτωτική πορεία από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και εξής.

Οι λόγοι που οδήγησαν τους Έλληνες σ’ αυτό το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα ήταν παρόμοιοι με αυτούς των Ιταλών. Και οι Έλληνες είχαν να αντιμετωπίσουν τη φτώχια και την οικονομική ύφεση, όπως επίσης και τις κακές συνθήκες διαβίωσης στην ύπαιθρο. Επιπλέον όμως, υπήρχαν και οι συνεχείς αντιπαραθέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία οι οποίες συχνά έπλητταν ορισμένες ομάδες του πληθυσμού της υπαίθρου [9]. Μπορεί εδώ να μην υπήρχε επιπλέον πίεση από φυσικές καταστροφές, αλλά ο παράγων «φτώχεια» ήταν από μόνος του ο πλέον ισχυρός. Και οι Έλληνες έβλεπαν την Αμερική ως έναν παράδεισο, ως έναν τόπο που θα μπορούσε να τους προσφέρει αυτά που δεν μπορούσε η πατρίδα τους, μια καλύτερη ζωή δηλαδή, αλλά επιπλέον και τη δυνατότητα να βοηθήσουν οικονομικά τις οικογένειές τους που θα άφηναν πίσω [10].

Όπως και οι Ιταλοί μετανάστες, έτσι και οι Έλληνες γενικά θεωρούσαν την μετανάστευσή τους προσωρινή, μέχρι να εξασφαλίσουν κάποια χρήματα που θα τους επέτρεπαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα και να βοηθήσουν αποτελεσματικά τις οικογένειές τους. Εγκαταστάθηκαν κυρίως στις μεγάλες πόλεις των Η.Π.Α., στην ανατολική ακτή, ασχολούμενοι με μια πλειάδα επαγγελμάτων, από εργάτες στη βαριά βιομηχανία, μέχρι πλανόδιοι μικροπωλητές στις μεγαλουπόλεις, ψαράδες, σφουγγαράδες, κ.λ.π.. Υπήρξαν όμως και κάποιοι που εγκαταστάθηκαν στην αμερικανική ενδοχώρα, φτάνοντας μέχρι και την Καλιφόρνια, δουλεύοντας σε ορυχεία, δημόσια έργα κ.λ.π., ενώ δεν τους προσέλκυσε καθόλου η ενασχόληση με την καλλιέργεια της γης [11].

Μετά τον Α΄ Παγκ. Πόλεμο πολλοί από τους μετανάστες άρχισαν πλέον να μη σκέφτονται την επιστροφή στην Ελλάδα, αλλά την παραμονή στις Η.Π.Α. και την βελτίωση της ζωής τους. Έτσι, άρχισαν να επενδύουν τα χρήματά τους σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, μικρού μεγέθους, συνήθως εστιατόρια, ή παντοπωλεία. Αυτή η αλλαγή τακτικής ενέπνευσε και νέους μετανάστες, μεταξύ αυτών και γυναίκες. Την ίδια περίοδο οι Έλληνες μετανάστες αρχίζουν να οργανώνονται. Τότε δημιουργούνται και οι δύο μεγάλοι οργανισμοί των Ελλήνων στις Η.Π.Α., η AHEPA και η GAPA. Διαμορφώνονται επίσης δύο τάσεις όσον αφορά τη σχέση των μεταναστών με την αμερικανική κοινωνία. Η μια πρέσβευε την υιοθέτηση του αμερικανικού τρόπου ζωής από τους μετανάστες και την «αμερικανοποίησή» τους, η δε άλλη την πίστη στην ελληνική γλώσσα, τις παραδόσεις και την ελληνική ταυτότητα [12].

Όσον αφορά το φύλο των Ελλήνων μεταναστών, ξέρουμε ότι κατά την πρώτη περίοδο της μετανάστευσης αυτοί ήταν σχεδόν ολοκληρωτικά άντρες. Ήταν και σ’ αυτήν την περίπτωση νεαρής και εφηβικής ηλικίας που μετανάστευαν για να βοηθήσουν τις οικογένειές τους. Όταν αργότερα άρχισαν να σκέφτονται την μόνιμη παραμονή στις Η.Π.Α., τότε τα ποσοστά άλλαξαν και άρχισαν να μεταναστεύουν και γυναίκες, οπότε δημιουργήθηκαν και ελληνικές οικογένειες στην Αμερική. Οι Ελληνίδες μετανάστριες εργάζονταν και αυτές, αλλά συνήθως είτε στο σπίτι, όπως οι αντίστοιχες Ιταλίδες, είτε στις μικρές, οικογενειακές πλέον επιχειρήσεις των Ελλήνων συζύγων τους [13]. Οι περιπτώσεις εργασίας των Ελληνίδων μεταναστριών στη βιομηχανία η και γενικά σε άλλες εργασίες πέραν των προαναφερθέντων δεν είναι ξεκάθαρες, ούτε με ακρίβεια γνωστές, οπότε σίγουρα θα ήταν πολύ περιορισμένες.

Και οι Έλληνες μετανάστες αντιμετώπισαν την εχθρότητα και την καχυποψία του ντόπιου στοιχείου, το οποίοι τους θεωρούσε και αυτούς άξεστους και απολίτιστους, πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Παρ’ όλα αυτά όμως οι Έλληνες προσαρμόστηκαν γρήγορα στο νέο περιβάλλον όπου βρέθηκαν, πρόθυμοι να πετύχουν το όνειρό τους για μια καλύτερη ζωή. Γρήγορα οργανώθηκαν για να βελτιώσουν τη θέση τους και δημιούργησαν μια κοινότητα μεταναστών από τις πιο δραστήριες στις Η.Π.Α., και με ένα πλήθος επιτευγμάτων. Παράλληλα, αυτή η προσαρμογή τους μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να οδήγησε σε εξαμερικανισμό τους, όμως σε μεγάλο βαθμό διατήρησαν την ταυτότητα τους και τη συνείδηση της καταγωγής τους, προσπαθώντας να προσφέρουν και στην Ελλάδα ότι μπορούσαν.

Οι ισπανοί μετανάστες

Για τους Ισπανούς μετανάστες στην Αμερική δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα. Ξέρουμε ότι μεγάλοι αριθμοί Ισπανών μεταναστών κατέφθασαν στις Η.Π.Α. μετά την ανακάλυψη του χρυσού στην Καλιφόρνια, καθ’ όλη τη διάρκεια του β΄ μισού του 19ου αι. και εγκαταστάθηκαν στις δυτικές και νότιες περιοχές των Η.Π.Α. που κάποτε αποτελούσαν ισπανικές κτήσεις και υπήρχαν σε μεγάλο ποσοστό ισπανόφωνοι πληθυσμοί. Υπάρχουν και μαρτυρίες για Ισπανούς μετανάστες μέχρι και στη Χαβάη, ενώ η εγκατάσταση Ισπανών μεταναστών στις μεγάλες πόλεις έχουμε κατά τον 20ο αι. [14].

Και εδώ οι λόγοι που οδήγησαν στη μετανάστευση είναι παρόμοιοι με αυτούς των προηγούμενων περιπτώσεων και είναι η γενική φτώχεια, η ύπαρξη ακτημόνων που δεν μπορούσαν να αποκτήσουν γη και έφευγαν προς αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης και η έλλειψη προσφοράς εργασίας στις πόλεις. Εδώ όμως η μετανάστευση είναι εξαρχής ομαδική και όχι ατομική. Μεταναστεύουν συχνά όχι μόνο άντρες, αλλά και ολόκληρες οικογένειες.

Αυτός ο οικογενειακός χαρακτήρας της μετανάστευσης την έκανε ουσιαστικά μόνιμη, και όχι προσωρινή, όπως στις περιπτώσεις των Ελλήνων και Ιταλών. Όταν εγκαθίσταντο στις πόλεις ασχολούνται με χειρωνακτικές εργασίες, όχι τόσο στη βιομηχανία, αλλά σε οικοδομικές εργασίες, ως οδοκαθαριστές, κ.λ.π.. Όταν εγκαθίσταντο στην ύπαιθρο ασχολούνταν με τη γεωργία, δουλεύοντας σε κτήματα και σε φυτείες άλλων γαιοκτημόνων [15]. Αποτέλεσαν δε και αποτελούν μέχρι σήμερα μια πολύ ισχυρή εθνοτική ομάδα εντός των Η.Π.Α..

Όσον αφορά το φύλο των μεταναστών, είπαμε εξαρχής ότι μετανάστευαν ολόκληρες οικογένειες, οπότε οι αναλογίες ανδρών και γυναικών μεταναστών ήταν σίγουρα διαφορετικές απ’ ότι στις περιπτώσεις των Ελλήνων και των Ιταλών. Οι γυναίκες μετανάστευαν εξίσου με τους άνδρες. Παρ’ όλα αυτά, τουλάχιστον στις περιπτώσεις εγκατάστασης στις πόλεις οι γυναίκες παρέμεναν στο σπίτι, ή εργάζονταν στο σπίτι και όχι εκτός. Στις περιπτώσεις όμως εγκατάστασης στην ύπαιθρο, οι γυναίκες εργάζονταν στα χωράφια σχεδόν εξίσου όπως και οι άνδρες.

Οι Ισπανοί μετανάστες αντιμετώπισαν και αυτοί τα στερεότυπα των Αμερικανών. Οι ντόπιοι αγγλοσαξονικοί πληθυσμοί θεωρούσαν τους ισπανούς μετανάστες, όπως και τους ισπανικής καταγωγής αμερικανούς ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των Αμερικανών μια και θεωρούνταν και αυτοί με τη σειρά τους ως σχεδόν βάρβαροι και κατώτεροι.

Συμπεράσματα

Κλείνοντας αυτήν την εργασία σχετικά με τη μετανάστευση από τη νότια Ευρώπη προς την Αμερική κατά τα τέλη του 19ου και κυρίως κατά τις αρχές του 20ου αι. μπορούμε καταληκτικά να συνοψίσουμε τα όσα παραθέσαμε και να κάνουμε και κάποιες παρατηρήσεις.

Η μεγάλη πλειοψηφία των μεταναστών προς Αμερική κατά την πρώτη αυτή περίοδο μαζικής μετανάστευσης είναι αρχικά τουλάχιστον, άνδρες. Γυναίκες και οικογένειες ολόκληρες άρχισαν να μεταναστεύουν αργότερα, και αφού υπήρχε ήδη μια μεγάλη μερίδα ομοεθνών τους εγκατεστημένη στις Η.Π.Α.. Εξαίρεση στον κανόνα αποτελεί η Ισπανία, από την οποία το μεταναστευτικό ρεύμα εξαρχής δεν γνωρίζει διαχωρισμούς φύλων. Στις άλλες περιπτώσεις, η μετανάστευση των ανδρών και όχι των γυναικών ιδιαίτερα οφείλεται στις κοινωνικές συνθήκες και στον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Η μετανάστευση ήταν η τελευταία λύση για εύρεση εργασίας και χρημάτων, και από τη στιγμή που τα χρόνια εκείνα ο άνδρας ήταν αυτός που δούλευε και η γυναίκα παρέμενε στο σπίτι, ο άνδρας θα ήταν αυτός που θα μετανάστευε.

Διακρίναμε επίσης λίγο έως πολύ κοινά αίτια για την μετανάστευση. Τέτοια ήταν η φτώχεια, η έλλειψη θέσεων και ευκαιριών εργασίας, οι κακές συνθήκες διαβίωσης. Αυτές οι κύριες συνθήκες ενισχύονταν κατά περίπτωση και από άλλες, μικρότερης γενικά, μεγαλύτερης όμως συγκυριακά σημασίας. Οι Η.Π.Α. έμοιαζαν στα μάτια των μελλοντικών μεταναστών ως μια χώρα μαγική, μια χώρα ευημερίας, πλούτου και καλής ζωής. Όταν όμως έφταναν εκεί διαπίστωναν ότι η πραγματικότητα απείχε πολύ απ’ ότι φαντάζονταν οι ίδιο. Έπρεπε να αντιμετωπίσουν συχνά την εχθρότητα, την καχυποψία και τα στερεότυπα των ντόπιων (αγγλοσαξόνων κυρίως), με αποτέλεσμα πολλές φορές να δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στην αμερικανική κοινωνία, να αποκλείονται κοινωνικά, ή ακόμα και να διώκονται.

Είναι πάντως γεγονός ότι παρά τις όποιες δυσκολίες κατάφεραν τελικά σε μεγάλο βαθμό να προσαρμοστούν στη νέα πατρίδα, χωρίς όμως να ξεχάσουν τις ρίζες τους και να παίξουν το δικό τους ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση της σύγχρονης Αμερικής.



Αναφορές:
  1. http://italiamerica.org/id49.htm
  2. http://italiamerica.org/id49.htm
  3. http://www.digitalhistory.uh.edu/historyonline/italian_immigration.cfm
  4. http://www.digitalhistory.uh.edu/historyonline/italian_immigration.cfm
  5. http://www.digitalhistory.uh.edu/historyonline/italian_immigration.cfm
  6. Dorio, 1991/1998, σελ. 272/8
  7. http://italiamerica.org/id49.htm
  8. Higham, 1987/1994, σελ. 68/9
  9. http://www.monroe.k12.fl.us/kls/Immigration/Greek/greekimmigration.htm
  10. http://chnm.gmu.edu/greekam/timeline.html
  11. http://chnm.gmu.edu/greekam/timeline.html
  12. http://chnm.gmu.edu/greekam/timeline.html
  13. http://chnm.gmu.edu/greekam/timeline.html
  14. http://www.islander-magazine.com/spanish.html
  15. http://www.islander-magazine.com/spanish.html