ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
2ο Διεθνές Συνέδριο Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας
Οι "Αγορές" και η Πολιτική
Ιδιωτικά συμφέροντα και δημόσια εξουσία (18ος-20ός αιώνας)
Βόλος, 10-12 Φεβρουαρίου 2012
|
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
Περιλήψεις
- Χρυσάνθη Αυλάμη Από τη μία αγορά στην άλλη: το εμπόριο ως διαφοροποιητική κατηγορία μεταξύ Αρχαιότητας και Νεωτερικότητας στον 18ο αι.
Αναπαράγοντας την εικόνα ενός «αρχαιόπληκτου» 18ου αιώνα (όπως μας την κληροδότησε ο 19ος), πολλοί ιστορικοί των ιδεών συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να βλέπουν αδιακρίτως στα Φώτα ένα ομοιογενές ρεύμα εντός του οποίου το πρόταγμα της «μίμησης» των πολιτικών θεσμών της Αρχαιότητας άρχισε σταδιακά να κυριαρχεί με αποκορύφωμα τη Γαλλική Επανάσταση. Aκολουθώντας ωστόσο αυτήν την οδό, προβάλλουμε -ακούσια ή εκούσια- στον 18ο αιώνα την φιλελεύθερη θεώρηση της περιόδου της Τρομοκρατίας, όπως απαντά για παράδειγμα (και για πρώτη φορά) στα έργα του Βenjamin Constant που γράφει τα εξής : «Τα λάθη των φιλοσόφων μας, που ήταν αθώα όσο έμεναν σε θεωρητικό επίπεδο, είχαν τρομακτικά αποτελέσματα μόλις μπήκαν σε εφαρμογή. Όταν, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, μια πληθώρα γεγονότων έφερε στην κορυφή της εξουσίας ανθρώπους που είχαν υιοθετήσει την φιλοσοφία σαν προκατάληψη, οι άνθρωποι αυτοί πίστεψαν ότι μπορούσαν ν’ ασκήσουν τη δημόσια δύναμη, όπως την έβλεπαν ν’ ασκείται στα ελεύθερα κράτη της Αρχαιότητας. Πίστεψαν ότι ακόμη και σήμερα τα πάντα έπρεπε να υποχωρούν μπροστά στην συλλογική αρχή, ότι τα ιδιωτικά ήθη έπρεπε να φιμώνονται μπροστά στο δημόσιο συμφέρον, ότι όλες οι προσβολές της αστικής ελευθερίας θα επανορθώνονταν χάρη στην απόλαυση μιας εξαιρετικά εκτεταμένης πολιτικής ελευθερίας». Το 1793 καλείται λοιπόν να ενσαρκώσει έμπρακτα εδώ μια «ατυχή» αλλά και «επικίνδυνη» θεωρητική απόπειρα την απόπειρα των «φιλοσόφων» να εξαφανίσουν το άτομο πίσω από τον πολίτη, να θυσιάσουν την ατομική ελευθερία (των Νεωτέρων) στο βωμό της πολιτικής ελευθερίας (των Αρχαίων), να υποτάξουν με μια κουβέντα την ιδιωτική σφαίρα στο ζυγό της δημόσιας. Μια πιο προσεκτική ανάγνωση του 18ου αιώνα επιβάλλει αναπόφευκτα την διαπίστωση σημαντικών αποκλίσεων από μια τέτοια θεώρηση. Και πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά σε μία εποχή που παράγει και θεωρητικοποιεί ένα μοντέλο κοινωνίας όπου τα (ιδιωτικά) πάθη και ο (πολιτικός) ορθολογισμός βρίσκονται επιτέλους αρμονικά συμφιλιωμένα στη βάση των οικονομικών συμφερόντων ; Σε μια εποχή όπου το εμπόριο δεν εκλαμβάνεται απλώς ως μια οικονομική δραστηριότητα, αλλά ως ο καταστατικός κοινωνικός δεσμός που θεμελιώνει και προσδιορίζει κάθε φορά την πολιτική οργάνωση; Σε μια εποχή τέλος, στην οποία είναι διάχυτη η πίστη ότι το εμπόριο απαλύνει τα πολεμοχαρή (βάρβαρα ή πρωτόγονα) ήθη λειτουργώντας ως ο κατεξοχήν φορέας της ειρήνης και του εκπολιτισμού των εθνών και όπου η ιδέα ότι οι εμπορικές συναλλαγές θα μπορούσαν να εγκυμονούν πολέμους χαρακτηρίζεται ως παρά φύσιν; Η υποθεσή μου είναι ότι η σύγκριση Αρχαιότητας και Νεωτερικότητας στο φως της διάζευξης πόλεμος (αρχαίοι) vs εμπόριο (νεώτεροι), οδηγεί τον 18ο αιώνα σε μια ριζική επαναξιολόγηση της αρχαίας πόλης και των προγενέστερων ερμηνειών της. Σε μια τέτοια προοπτική όμως, οι αντί-θέσεις ενός Rousseau ή ενός Mably θα τους μετατρέψουν μάλλον πάραυτα σε «μαύρα πρόβατα» του Διαφωτισμού παρά σε κυρίαρχη έκφρασή του.
