ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
2ο Διεθνές Συνέδριο Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας
Οι "Αγορές" και η Πολιτική
Ιδιωτικά συμφέροντα και δημόσια εξουσία (18ος-20ός αιώνας)
Βόλος, 10-12 Φεβρουαρίου 2012
|
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
Περιλήψεις
- Άγγελος Χοτζίδης Ο διεθνής οικονομικός έλεγχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1881-1914): Η δράση των ευρωπαίων πιστωτών και οι αντιδράσεις των οθωμανικών αρχών και των αγροτών
Την ανακοίνωση της οθωμανικής κυβέρνησης, στις 6 Οκτωβρίου 1875, ότι αδυνατεί να εξυπηρετήσει το εξωτερικό δημόσιο χρέος της, ακολούθησε μετά από έξι έτη μία συμφωνία των ευρωπαίων πιστωτών με το σουλτάνο για τη διευθέτηση του ζητήματος. Με διάταγμα που εξέδωσε στις 20 Δεκεμβρίου 1881 ο Αβδούλ Χαμίτ, γνωστό ως διάταγμα Μουχαρέμ, συστάθηκε η Επιτροπή Διαχείρισης Οθωμανικού Χρέους (Ε.Δ.Ο.Χ.). Η Επιτροπή αυτή ανέλαβε την είσπραξη διαφόρων προσόδων με σκοπό την αποπληρωμή του δημοσίου οθωμανικού χρέους. Επρόκειτο για τις προσόδους από το μετάξι, τα οινοπνευματώδη, τα χαρτόσημα, τα αλιεύματα και τα μονοπώλια του αλατιού και του καπνού. Το διοικητικό συμβούλιο της Επιτροπής στελεχωνόταν από τους εκπροσώπους των βρετανών, γάλλων, γερμανών, αυστροούγγρων, ιταλών και οθωμανών πιστωτών καθώς και από έναν εκπρόσωπο της Οθωμανικής Τράπεζας, ενώ την προεδρεία ασκούσαν εναλλάξ ο γάλλος και ο βρετανός εκπρόσωπος. Στη συνέχεια, από το 1888 και εξής, η ΕΔΟΧ ανέλαβε την είσπραξη επιπλέον προσόδων (κυρίως τη δεκάτη διαφόρων αγροτικών προϊόντων) για λογαριασμό ευρωπαϊκών τραπεζών και εταιριών (σιδηροδρομικών κ.ά.) που είχαν συνάψει συμβάσεις δανείων ή εκτέλεσης έργων με το οθωμανικό δημόσιο. Στις αρχές του 20ού αι. η Επιτροπή εισέπραττε περίπου το 30% των συνολικών προσόδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και απασχολούσε περίπου 5.000 μόνιμους και 2.000 έκτακτους υπαλλήλους.
Το νομικό πλαίσιο λειτουργίας της ΕΔΟΧ είχε λεπτομερώς καθοριστεί, όχι μόνο από το διάταγμα του Μουχαρέμ, αλλά και από μεταγενέστερες συμβάσεις της οθωμανικής κυβέρνησης με την Επιτροπή ή τις ευρωπαϊκές εταιρίες. Όμως, συχνές ήταν οι περιπτώσεις κατά τις οποίες οι οθωμανικές αρχές αντιδρούσαν στον τρόπο δραστηριοποίησης της Επιτροπής. Αντιδράσεις κατά της ΕΔΟΧ καταγράφονταν και μεταξύ των αγροτών σε ορισμένες επαρχίες, αν και σε γενικές γραμμές οι περισσότεροι παραγωγοί ήταν ικανοποιημένοι με τον τρόπο λειτουργίας της Επιτροπής, καθώς προτιμούσαν να καταβάλουν τις όποιες εισφορές τους σε αυτή παρά στους συχνά διεφθαρμένους οθωμανούς φοροεισπράκτορες.
Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι η παρουσίαση του τρόπου με τον οποίο οι ευρωπαίοι πιστωτές δραστηριοποιήθηκαν ώστε να εισπράξουν τις προσόδους διαφόρων προϊόντων σε όλες τις επαρχίες της αυτοκρατορίας καθώς και η κατάδειξη της αντίδρασης των οθωμανικών αρχών (της κεντρικής κυβέρνησης και των τοπικών αρχών) αλλά και των αγροτών στη δραστηριοποίηση αυτή. Η ανάλυση βασίζεται στις ετήσιες οικονομικές εκθέσεις των διπλωματικών αντιπροσώπων της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Αυστροουγγαρίας σε διάφορες επαρχίες της αυτοκρατορίας καθώς και σε έγγραφα και εκδόσεις της ΕΔΟΧ.
