Περιλήψεις εργασιών

ΔΑΜΗΛΑΤΗ Κρίστη
Από τον Marx στον Mauss και την υλικά μη παραγωγική διάσταση του πλούτου

Σε γενικές γραμμές η Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο θεωρείται μια περίοδος σταθμός στην Ευρωπαϊκή προϊστορία δεδομένου ότι σηματοδοτεί την εμφάνιση θεσμοθετημένων κοινωνικών ανισοτήτων και τον σχηματισμό κρατικών δομών εξουσίας οι οποίες συνδέονται με τον ανακτορικό πολιτισμό. Από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα οι έρευνες στα Μινωικά ανακτορικά συγκροτήματα έχουν φέρει στο φως σαφείς ενδείξεις που παραπέμπουν στην παρουσία διαστρωματωμένων κοινωνιών. Από την άλλη πλευρά, οι μη ανακτορικές κοινωνίες της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού θεωρούνται εξελικτικές βαθμίδες προς τις σύνθετες δομές κράτους και τις ανισότητες των ανακτορικών χρόνων. Πιο συγκεκριμένα, η παρουσία των ανισοτήτων έχει ειδωθεί ως το αποτέλεσμα της εντατικοποίησης της αγροτικής παραγωγής και των τρόπων κατά τους οποίους ο έλεγχος στην εργασία και το αγροτικό προϊόν μεταφράζονται σε σχέσεις κοινωνικών ανισοτήτων. Σύγχρονες μελέτες επιμένουν ποικιλοτρόπως ότι η συγκεκριμένη διαδικασία υπονόμευσε την αυτονομία του Οικιακού Τρόπου Παραγωγής (Domestic Mode of Production) επιφέροντας οικονομική αλληλεξάρτηση και θεσμικές αλλαγές (θεσμός κράτους). Εν συντομία, η παρουσία ή απουσία εξουσίας και κοινωνικών ανισοτήτων συμπεραίνεται αυτομάτως και κατά κύριο λόγο από την παρουσία ή απουσία του πλούτου σε συγκεκριμένα τμήματα της κοινωνίας. Έτσι, λοιπόν, ο πλούτος θεωρείται η καθολική μονάδα μέτρησης της αξίας η οποία αφενός αντανακλά και αφετέρου κατασκευάζει μέσα από την παραγωγή, κυκλοφορία και επανεπένδυσή της σε οικονομικά παραγωγικές δραστηριότητες, κοινωνικές ανισότητες. Παρακολουθώντας τις παραδοσιακές αρχαιολογικές προσεγγίσεις του «πλούτου», μπορούμε να συμφωνήσουμε με τους Berthoud και Sabelli ότι είναι η υλικά παραγωγική (Materially Productive) διάσταση του – δηλαδή η επένδυση του πλούτου αναπαράγει τις δυνάμεις και τις σχέσεις παραγωγής – εκείνη η οποία θεωρείται το κλειδί στη δημιουργία σχέσεων ανισότητας. Κατά τη γνώμη μου η ορθότητα της παραπάνω θέσεως η οποία παραπέμπει στην καπιταλιστική λογική του σύγχρονου κόσμου μπορεί εύκολα να αμφισβητηθεί. Αμφισβητείται όχι μόνο σε θεωρητικό επίπεδο για το σαθρό διανοητικό της υπόβαθρο ή για τις προκαταλήψεις και τα μυθεύματα με τα οποία συνεχίζει να τροφοδοτεί γενεές αρχαιολόγων στη διαπραγμάτευση των κοινωνικών φαινομένων, αλλά και στο αρχαιολογικό πεδίο, αφήνοντας τα ευρήματα να «μιλήσουν» απαλλαγμένα από τους αστικούς μύθους του καπιταλισμού. Με βάση τα σημερινά αρχαιολογικά δεδομένα το Πρωτομινωικό τοπίο δεν φαίνεται να δίνει ξεκάθαρη έμφαση σε αξιόλογη παραγωγική επένδυση και επανεπένδυση στη γεωργία. Ωστόσο, η έλλειψη έμφασης στην παραγωγική διάσταση του πλούτου στην Πρωτομινωική εποχή δεν πρέπει να μας οδηγεί σε βεβιασμένα συμπεράσματα περί έλλειψης κοινωνικής πολυπλοκότητας ή απουσίας δομών εξουσίας και ανισοτήτων. Αντίθετα, πρέπει να επανατοποθετήσουμε στο προσκήνιο την κεντρική ιδέα του Mauss, σύμφωνα με την οποία δομές κύρους, ισχύος και ανισοτήτων μπορούν να δημιουργηθούν μέσω πρακτικών, όπως η θεαματική ανάλωση/κατανάλωση ή συμβολική καταστροφή πλούτου, η γενναιόδωρη παροχή υλικών ή μη υλικών αγαθών, το δώρο κ.α. Τέτοιου είδους πρακτικές, οι οποίες εστιάζουν στη μη παραγωγική διάσταση του πλούτου, αν και με πρώτη μάτια εύκολα θα χαρακτηρίζονταν αντί-οικονομικές, στην πραγματικότητα δημιουργούν ένα Συμβολικό Κεφάλαιο το οποίο μπορεί να αποτελέσει ένα εξαιρετικής σημασίας εργαλείο σε παιχνίδια εξουσίας.

<< Επιστροφή στο πρόγραμμα του συνεδρίου
<< Επιστροφή στον κατάλογο των ομιλητών

© 2008: ΠΘ, ΑΠΘ, ΥΠΠΟ