4o APXAIOΛOΓIKO EPΓO ΘEΣΣAΛIAΣ KAI ΣTEPEAΣ EΛΛAΔAΣ, 2009-2011
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΝΕΩΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

Περίληψη ομιλίας

Γουλούλης Σταύρος, Ξυνογαλά Γεωργία
Λυκοστόμιο των Τεμπών: Τοπογραφική Ένταξη και Ιστορική Ταυτότητα ενός Βυζαντινού Οικισμού (9ος-14ος αι.)

Ο βυζαντινός οικισμός «Λυκοστόμιον» που αναζητείται στην περιοχή των Τεμπών είναι ένα γνωστό και από αλλού τοπωνύμιο στον βυζαντινό και μεταβυζαντινό κόσμο. Το όνομά του δηλώνει πλησίασμα σε επικίνδυνο πέρασμα, «στόμιο», όπου φωλιάζει ένας «λύκος». Υπήρξε, τουλάχιστον από τις αρχές του 10ου αι. κ.ε., έδρα ομώνυμης επισκοπής της μητροπόλεως Θεσσαλονίκης (σύνορα Μακεδονίας - Θεσσαλίας στη βόρεια έξοδο των Τεμπών), διοικητική μονάδα, αλυκές, αλλά και λαϊκή ονομασία του Πηνειού (= ποταμός Λυκοστομίου) στην περιοχή των εκβολών (στον άνω ρου, Σαλαμπριά [η]), σύμφωνα με αραβικές και τουρκικές αρχειακές πηγές. Σταδιακά, με τη μεταφορά της έδρας της επισκοπής στον Πλαταμώνα περί τον 13ο-14ο αι. και τις άλλες δημογραφικές αλλαγές που συνέπεσαν με τον ερχομό των Οθωμανών στο τελευταίο τέταρτο του 14ου αι. χάθηκαν και τα ίχνη του οικισμού. Αναρωτιώμαστε αν θα ήταν δυνατόν το «πόλισμα» να αναζητηθεί και με άλλο όνομα. Συνολικά, η εικόνα της διαχρονικής εξέλιξης των οικισμών στο δέλτα του Πηνειού είναι η ακόλουθη. Διακρίνονται τρεις εστίες συγκέντρωσης πληθυσμών: στον βόρειο κλάδο του δέλτα του Πηνειού, όπου η αρχαία Φίλα και το Καστρί-Λουτρό, στην περιοχή της γέφυρας του Πηνειού, και στον νότιο κλάδο του ποταμού, που αναπτύχθηκε στη μεταβυζαντινή περίοδο (μετά το κλείσιμο λόγω προσχώσεων του βορείου κλάδου). Μία σύγκριση των τοπωνυμίων δείχνει στον μεν νότιο κλάδο «φυσικά» ονόματα (Λασποχώρι, Τσάγεζι [Cay Ag?z], Καρίτσα [Gorica]), στον δε βόρειο «τεχνικά», υποδηλούντα ένα πιο προηγμένο πολιτιστικό επίπεδο, αυτό της βυζαντινής περιόδου (Καστρί-Λουτρό, Πυργετός, Διαβατό [=οικισμός σε σταυροδρόμι]). Από την άλλη μεριά, υπάρχουν αρχαίες φιλολογικές πηγές, ενταγμένες σε βυζαντινές συλλογές, που μνημονεύουν τη δράση λύκου στις εκβολές. Προκύπτει, επομένως, ότι το Λυκοστόμιο υπήρξε ένα λόγιο πλαστό όνομα ενός υπάρχοντος αγροτικού οικισμού, του οποίου η μορφή αγνοείται (πόλη ή συστάδες οικιών-οικισμών). Πάντως ορίζεται μεταξύ του Πυργετού και του Διαβατού (τουρκ. Dijiavata, 15ος αι.) —βλ. τη σύγκριση ανάμεσα στον διαβατό και το πέρασμα του λύκου—, στην ευρύτερη περιοχή του οποίου έχουν εντοπιστεί (ήδη από την εποχή του L. Heuzey) μεταβυζαντινοί ναοί, ενίοτε με βυζαντινή φάση. Όμως, ίσως πιο σημαντικό στοιχείο είναι μία χαμένη σήμερα έμμετρη επιγραφή, αναφερόμενη πιθανόν σε επίσκοπο Λυκοστομίου, ο οποίος παρείχε φιλοξενία σε «ξένους», δηλαδή προσκυνητές (βλ. τα Θαύματα του αγίου Δημητρίου) που υπήρχε στον Άγιο Γεώργιο Πυργετού.

<< Επιστροφή στο πρόγραμμα του συνεδρίου
<< Επιστροφή στον κατάλογο των ομιλητών