APXAIOΛOΓIKO EPΓO ΘEΣΣAΛIAΣ KAI ΣTEPEAΣ EΛΛAΔAΣ, 2003-2005
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΝΕΩΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

Περίληψη ομιλίας

Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού Αγίου Νικολάου Τσαριτσάνης: 17ος αι.

Καλλιόπη Φλώρου

[Αρχαιολόγος]

Η κοινότητα της Τσαριτσάνης βρίσκεται 4χλμ. νοτιοανατολικά της Ελασσόνας και εμφανίζεται ως οικισμός πιθανότατα στα όψιμα βυζαντινά χρόνια. Τους δύο τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας αποτέλεσε έδρα του Επισκόπου Δομενίκου και Ελασσόνας. Παρότι η περίοδος της μεγάλης ακμής της κωμόπολης θεωρείται ο 18ος αιώνας, ήδη από το 17ο αι. σημειώνεται αξιόλογη καλλιτεχνική παραγωγή, όπως διαφαίνεται στις τοιχογραφίες, τις εικόνες και τα ξυλόγλυπτα τέμπλα που κοσμούν τους ναούς και τις μονές της περιοχής και καλύπτουν χρονική περίοδο από τις αρχές του 17ου έως και τις αρχές του 18ου αιώνα. Στο πρώτο τέταρτο του 17ου αιώνα χρονολογούνται με επιγραφές η Μονή του Αγίου Αθανασίου (1613), ο ναός του Αγίου Νικολάου (1615), ακολουθούν οι ναοί των Ταξιαρχών και των Αγίων Αναργύρων, η Μονή του Αγίου Δημητρίου (Βαλέτσικο, 1668) και ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα (1702). Από τα ξυλόγλυπτα τέμπλα των προαναφερόμενων ναών, που κατά βάση έχουν κοινά χαρακτηριστικά, το μόνο χρονολογημένο και από τα πιο πρώιμα είναι το τέμπλο του Αγίου Νικολάου. Σύμφωνα με γραπτή επιγραφή στη βόρεια απόληξη του επιστυλίου του τέμπλου «εγράφη (ο τεμπ)λος …δια χειρός Ιω(άννη) ιερέως …. Γαλακτίωνος αρχιερατεύοντος εν έτει ΖΡΚΓ (1615)». Ο ίδιος ζωγράφος, ο Ιωάννης ιερέας «της αυτού κώμης», ιστόρησε επίσης το νάρθηκα και τον κυρίως ναό (αντίστοιχες σωζόμενες επιγραφές). Το ξυλόγλυπτο τέμπλο ισοϋψές και κατακόρυφο φαίνεται να έχει τη βασική τριμερή κατά μήκος διάταξη με κάποιες παραλλαγές σε σχέση με τα γνωστά τέμπλα του 17ου αιώνα. Η βάση ή ποδιά αποτελείται από απλά σανιδώματα και υποβαστάζει την υπερκείμενη ζώνη με τις δεσποτικές εικόνες. Ο θριγκός απαρτίζεται από τρεις σειρές ανάγλυφων ταινιών, ανάμεσα στις οποίες εκτείνονται δύο επάλληλες ζώνες με εικονίδια της Μεγάλης Δέησης κάτω και του Δωδεκαόρτου πάνω, η συνήθης διάταξη είναι αντίστροφη. Τα λυπηρά, που συνήθως επιστέφουν το θριγκό, τοποθετούνται στο μέσον της ζώνης του Δωδεκαόρτου. Τα εικονίδια της Μεγάλης Δέησης απολήγουν σε αυτόξυλο τόξο διπλής καμπυλότητας, ενώ τα εικονίδια του Δωδεκαόρτου επιστέφονται από το γνωστό μοτίβο της αχιβάδας. Η ανάγλυφη διακόσμηση των κάθετων και οριζόντιων γλυπτών ταινιών (ελικοειδής βλαστός με πτηνά και ζώα ενδιάμεσα, αναδιπλούμενος βλαστός κληματίδας, εκφυλισμένες σχοινοειδείς ταινίες) παραπέμπει σε ξυλόγλυπτα τέμπλα του 17ου αιώνα στην Ήπειρο. Εκτός από τα εικονίδια του τέμπλου στο ζωγράφο Ιωάννη αποδίδονται και οι δύο δεσποτικές εικόνες του Αρχάγγελου Μιχαήλ και του Ιωάννη του Προδρόμου, ενώ εικόνες του ίδιου ζωγράφου έχουν εντοπιστεί και σε άλλους ναούς της Τσαριτσάνης.